චිත්තය - චෛතසිකය - රූපය - නිර්වාණය කියා පරමාර්ථ ධර්ම සතරක් ඇති බව ඉහත කියන ලදී.
ඒ සතරින් පළමු කොට උගත යුත්තේ සිත ගැන ය. සිත සාමාන්‍යයෙන් එකකි. එහෙත් එය එකක් වශයෙන් ගෙන අභිධර්මය නූගැන්විය හැකි ය. සිතේ සැටි උගැන්විය හැකි වනු පිණිස මේ ධර්මයෙහි එක් ක්‍ර‍මයකින් එය (89) අසූනවයකට ද, තවත් ක්‍ර‍මයකින් (121) එකසිය විසි එකකට ද බෙදා තිබේ. සිත බෙදෙන්නේ භූමි ජාති යනාදීන් ගෙනි.
කාමාවචරාදි සිත් සතර කොටස
සාමාන්‍යයෙන් එකක් වූ සිත කාමාවචර සිත ය, රූපාවචර සිත ය, අරූපාවචර සිත ය, ලෝකෝත්තර සිත ය කියා භූමීන් ගේ වශයෙන් සතරකට බෙදනු ලැබේ.
අපාය සතර ය, මිනිස් ලොව ය, දිව්‍යලෝක සයය යන මේ භූමි එකොළොසට කාම භූමි යයි කියනු ලැබේ. ඒ එකොළොස් වැදෑරුම් කාම භූමියෙහි බොහෝ සෙයින් ඉපදීම නිසා කාම භූමියට අයත් වන සිත කාමාවචර නම් වේ.
පසළොස් වැදෑරුම් රූප භූමියෙහි බොහෝ සෙයින් ඉපදීම නිසා රූප භූමියට අයත් සිත රූපාවචර නම් වේ.
අරූප භූමි සතරෙහි බොහෝ සෙයින් ඉපදීම නිසා අරූප භූමියට අයත් වන සිත අරූපාවචර නම් වේ.
ලෝකෝත්තර භූමියක් ගැන කියතත් ලෝකෝත්තර භූමි යයි කියා තැනක් නැත. මේ චිත්ත විභාගයේ දී ලෝකෝත්තර ධර්මයන්ට ම ලෝකෝත්තර භූමිය යි කියනු ලැබේ. කියන ලද භූමි තුනට අයත් නැති ලෝකෝත්තර භූමියට අයත් සිත ලෝකෝත්තර නම් වේ.
ඇතැම් කාමාවචර සිත් රූපාරූප භූමීන්හි ද ඇති වේ. එසේ ම ඇතැම් රූපාවචර අරූපාවචර සිත් කාමාවචර භූමියෙහි ද ඇති වේ. මේ සිත්වලට කාමාවචරාදි නම් දී තිබෙන්නේ බොහෝ සෙයින් ඒ ඒ භූමිවල ඇතිවීම සලකාගෙන ය. කාමාවචර සිතක් රූපාරූප භූමිවල ඇති වන කල්හි ද එයට කාමාවචර යන නාමය ම කියනු ලැබේ. රූපාවචර අරූපාවචර සිත් කාම භූමියෙහි ඇති වන කල්හි ද ඒවාට රූපාවචර අරූපාවචර යන නම් කියනු ලැබේ. ලෝකෝත්තර සිත් ඇති වන්නේ ද කාම රූප අරූප යන භූමි තුනෙහි ම ය. එහෙත් ඒ සිත් ඒ භූමිවලට අයත් නො වන බැවින් ඒවාට ලෝකෝත්තර යන නාමය ම ව්‍යවහාර කරනු ලැබේ.
කාමාවචර සිත යන්නෙහි තේරුම, බොහෝ සෙයින් කාම ලෝකයෙහි උපදනා සිතය යනුයි.
රූපාවචර සිත යන්නෙහි තේරුම, බොහෝ සෙයින් රූප ලෝකයෙහි උපදනා සිතය යනුයි.
අරූපාවචර සිත යන්නෙහි තේරුම, බොහෝ සෙයින් අරූප ලෝකයෙහි උපදනා සිතය යනුයි.
ලෝකෝත්තර සිත යන්නෙහි තේරුම, ලෝකය ඉක්මවන්නා වූ ද, ලෝකය ඉක්ම සිටියා වූ ද සිතය යනුයි.
කාමාවචචරාදි සිත් තවත් ක්‍ර‍මවලින් බෙදනු ලැබේ. බෙදෙන ක්‍ර‍ම ඒ ඒ තැන්වලදී දැන ගත හැකි වනු ඇත. එසේ බෙදූ කල්හි කාමාවචර සිත් (54) සිවුපනසක් වේ. රූපාවචර සිත් (15) පසළොසෙක් වේ. අරූපාවචර සිත් (12) දොළොසෙක් වේ. ලෝකෝත්තර සිත් කෙටි ක්‍ර‍මයෙන් (8) අටක් ද, විස්තාර ක්‍ර‍මයෙන් (40) සතළිසක් ද වේ. සියල්ල එකතු කළ කල්හි කෙටි ක්‍ර‍මයෙන් (89) අසූනවයක් වේ. විස්තාර ක්‍ර‍මයෙන් (121) එකසිය විසි එකක් වේ.
ප්‍ර‍ශ්න
- පරමාර්ථ සතර මොනවා ද?
- සිත බෙදන්නේ කවර කරුණුවලින් ද?
- සිත පළමු කොට බෙදන්නේ කෙසේද?
- කාම භූමිය කුමක් ද?
- ලෝකෝත්තර භූමිය යනු කුමක් ද?
- ලෝකෝත්තර භූමිය ඇත්තේ කොහි ද?
- ලෝකෝත්තර සිත් උපදනේ කොහි ද?
- කාමාවචර සිත යන්නෙහි තේරුම කුමක්ද?
- ලෝකෝත්තර සිත යන්නෙහි තේරුම කුමක් ද?
- කාමාවචර සිත් කොතෙක් ද?
- රූපාවචර සිත් කොතෙක්ද?
- අරූපාවචර සිත් කොතෙක් ද?
- ලෝකෝත්තර සිත් කොතෙක් ද? ක්‍ර‍ම දෙකින් ම කියනු.
- සියලු සිත් ක්‍ර‍ම දෙකින් ම කියනු.