චක්ඛුධාතුවය සෝතධාතුවය ඝානධාතුවය ජිව්හා ධාතුවය කායධාතුවය රූපධාතුවය සද්දධාතුවය ගන්ධ ධාතුවය රසධාතුවය ඵොට්ඨබ්බධාතුවය චක්ඛුවිඤ්ඤාණ ධාතුවය සෝතවිඤ්ඤාණ ධාතුවය ඝානවිඤ්ඤාණධාතුවය ජිව්හාවිඤ්ඤාණධාතුවය කායවිඤ්ඤාණධාතුවය මනෝ ධාතුවය මනෝවිඤ්ඤාණධාතුවය ධම්මධාතුවය යි ධාතු අටළොසෙකි.

ධාතු යන වචනයේ තේරුම සත්ත්වයකු නො වන, පුද්ගලයකු නො වන දෙය ය යනු යි. චක්ෂුඃ ප්‍ර‍සාදය ම සත්ත්වයකු පුද්ගලයකු නො වන ස්වභාවයක් බැවින් චක්ඛුධාතු නම් වේ. සෝතධාතු ආදියත් ශ්‍රෝත්‍රාදි ප්‍ර‍සාද රූපයෝ ම ය. වර්ණ රූපය ම සත්ත්ව පුද්ගල නො වීමෙන් රූපධාතු නම් වේ. සද්ද - ගන්ධ - රස - ඵොට්ඨබ්බ ධාතූහු ද පිළිවෙළින් ශබ්ද - ගන්ධ - රස - ස්ප්‍ර‍ෂ්ටව්‍යයෝ ය. එක ම මනායතනය මෙහි ධාතු සතකට බෙදා තිබේ.

සිත් අසූනවයෙන් චක්ඛු විඤ්ඤාණ දෙක චක්ඛු විඤ්ඤාණධාතුව ය. සෝත විඤ්ඤාණ දෙක සෝත විඤ්ඤාණධාතුව ය. ඝාන විඤ්ඤාණ දෙක ඝාන විඤ්ඤාණධාතුව ය. ජිව්හා විඤ්ඤාණ දෙක ජිව්හා විඤ්ඤාණධාතුව ය. කාය විඤ්ඤාණ දෙක කාය විඤ්ඤාණධාතුව ය. පඤ්චද්වාරාවජ්ජනය ය, සම්පටිච්ඡන දෙක ය යන මේ සිත් තුන මනෝධාතුව ය. ඉතිරි සිත් සැත්තෑසය මනෝවිඤ්ඤාණ ධාතුව ය. චෛතසික දෙපනස ය. සූක්ෂ්මරූප සොළොස ය, නිර්වාණය යන මේවා ධර්ම ධාතුව ය.

ධාතු වශයෙන් අටළොසකට බෙදා තිබෙන්නේ ද ආයතන වශයෙන් දොළොසකට බෙදන ලද ධර්ම සමූහය ම ය. එකක් වූ මනායතනය ධාතු විභාගයේ දී චක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතු සෝතවිඤ්ඤාණධාතු ඝානවිඤ්ඤාණධාතු ජිව්හාවිඤ්ඤාණධාතු කායවිඤ්ඤාණධාතු මනෝ ධාතු මනෝවිඤ්ඤාණධාතු කියා සතකට බෙදා තිබේ. ආයතන ධාතු දෙකොටසෙහි ඇති වෙනස එය ය. සමහරුන්ට විඤ්ඤාණයෙහි ආත්ම සංඥාව තදින් ඇත්තේ ය. විඤ්ඤාණය පිළිබඳ විභාගයක් නැති ආයතන ක්‍ර‍මයෙන් විදර්ශනා කිරීමෙන් ඔවුන්ගේ ආත්ම සංඥාව දුරු නො වේ. එබැවින් විඥානයෙහි තදින් ආත්ම සංඥාව ඇතියන් සඳහා ඔවුන්ගේ ආත්ම සංඥාව දුරු කර ගැනීමට පහසු වනු සඳහා විඤ්ඤාණය වැඩිදුරටත් විභාග කොට දැක්වෙන මේ ධාතු විභාග දේශනය කර තිබේ.