“අත්ථි භික්ඛවෙ, ආරම්භධාතු නික්කමධාතු පරක්කමධාතු තත්ථ යෝනිසෝමනසිකාර බහුලීකාරො අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා විරියසම්බොජ්ඣංගස්ස උප්පාදාය උප්පන්නස්ස වා විරියසම්බොජ්ඣංගස්ස භාවනාය පාරිපූරිය”
“මහණෙනි, ආරම්භධාතු නම් වීර්‍ය්‍යයක් ඇත. නික්කම ධාතු නම් වූ වීර්‍ය්‍යයක් ඇත. පරක්කමධාතු නම් වූ වීර්‍ය්‍යයක් ඇත. ඒ වීර්‍ය්‍යයන්හි කරුණු අනුව මෙනෙහි කිරීම් බහුල බව නූපන් විරියසම්බොජ්ඣංගයේ ඉපදීමට ද උපන් විරියසම්බොජ්ඣංගයේ වැඩීමට හා සම්පූර්ණවීමට ද හේතු වේ ය” යනු එහි තේරුම යි.
එහි ආරම්භධාතු යනු යම් කිසිවක් ගැන පළමු පටන් ගන්නා වීර්‍ය්‍යය ය. යම් කිසිවක් පටන් ගෙන කර ගෙන යන කල්හි සමහර විට අලස බව ඇති වේ. එය ඇති වූ කල්හි එයින් නැඟීම් වශයෙන් නැවත පටන් ගන්නා වීර්‍ය්‍යය නික්කමධාතු නම් වේ. එක් දෙයක් සිදු කොට එයින් නො නැවතී කළ යුතු දෑ එකින් එකට කර ගෙන ඉදිරියට යන්නා වූ වීර්‍ය්‍යය පරක්කමධාතු නම් වේ. මේ වීර්‍ය්‍යධාතු එකින් එකට බලවත් ය.
“මෙය ධ්‍යානමාර්ගඵලයන් ලැබිය හැකි කාලය නො වේ ය, මෙකල වන මන්සිය නිෂ්ඵලය, මේ භවයේ දී රහත්වීමට තරම් නිවන් දැකීමට තරම් පිනක් අපට නැත, ඒ නිසා මතු බුදුසස්නකදී ඒවා බලාපොරොත්තු වනවා මිස දැන් ඒවා ගැන මහන්සි වීමෙන් පලක් නැත” යනාදීන් කල්පනා කිරීම වීර්‍ය්‍ය ධාතු ගැන නො මනා කොට මෙනෙහි කිරීම ය. උසස් දෙයකට පැමිණීමට උසස් දෙයක් ලැබීමට මහත් වූ වීර්‍ය්‍යයක් තිබිය යුතු ය. අල්ප වීර්‍ය්‍යයකින් උසස් දෙයක් නො ලැබිය හැකි ය. වීර්‍ය්‍ය ඇත්තහුට සිදු නො කළ හැකි දෙයක් නැත.” යනාදීන් සිතීම වීර්‍ය්‍යධාතුව පිළිබඳ කාරණානුකූල ව සිතීම ය. එසේ සිතන්නහුට එයින් ඇති නො වූ විරියසම්බොජ්ඣංගය ඇති වේ. ඇති වූ විරියසම්බොජ්ඣංගය වැඩේ.
තව ද “එකාදස ධම්මා විරියසම්බොජ්ඣංගස්ස උප්පාදාය සංවත්තන්ති, අපායභයපච්චවෙක්ඛණතා, ආනිසංසදස්සාවිතා. ගමනවීථිපච්චවෙක්ඛණතා, පිණ්ඩපාතාපචායනතා, දායජ්ජමහත්ත-පච්චවෙක්ඛණතා, සත්ථුමහත්තපච්චවෙක්ඛණතා, ජාති මහත්ත පච්චවෙක්ඛණතා, සබ්‍ර‍හ්මචාරිමහත්තපච්චවෙක්ඛණතා, කුසීතපුග්ගල පරිවජ්ජනතා, ආරඬවිරියපුග්ගලසෙවනතා, තදධිමුත්තතා.”
යනුවෙන් අටුවාවෙහි ද විරියසම්බොජ්ඣංග හේතු එකොළොසක් දක්වා තිබේ. (1) අපාය භය ගැන සිතෙන බව ය, (2) වීර්‍ය්‍යයේ අනුසස් දක්නා බව ය. (3) බුදු පසේබුදු මහරහතන් වහන්සේලාගේ ගමන් මඟ ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කරන බව ය. (4) සැදැහැතියන් විසින් දෙන බොජුනට ගරු කරන බව ය, (5) උරුමයේ මහත් බව ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කිරීම ය, (7) ජාතියේ මහත් බව ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කිරීම ය. (8) එක්ව පිළිවෙත් පුරන්නන්ගේ මහත් බව ප්‍ර‍ත්‍යවේක්ෂා කිරීම ය, (9) අලසයන් දුරු කරන බව ය, (10) පටන් ගත් වීර්‍ය්‍ය ඇති පුද්ගලයන් සේවනය කරන බව ය, (11) විරියසම්බොජ්ඣංගයට නැමුණු බරවුණු සිත් ඇති බව ය යන මේ කරුණු එකොළොස අටුවාවෙහි දැක්වෙන විරියසම්බොජ්ඣංග හේතූහු ය.
1. අපාය දුක ඉතා මහත් ය. ඉතා භයානක ය. වීර්‍ය්‍ය නො කරන්නහුට නිවන් දැක අපායෙන් නො මිදිය හැකි ය. සිටු ව සිටියත් රජ ව සිටියත් දෙවි ව සිටියත් කෙලෙස් සහිත තැනැත්තා අපායෙන් මිදුණු තැනැත්තෙක් නො වේ. ඔහු ඒ සැපය විඳින්නේ අපායට ගෙන යාමේ වරෙන්තුව තිබියදී ය. අපාය භයින් මිදීමට නම් හැඳිවත ගිනි ගත්තකු එය නිවා ගැනීමට වීර්‍ය්‍ය කරන්නාක් මෙන් පමා නොවී අපායෙන් මිදීමට වීර්‍ය්‍ය කළ යුතු ය. නරකයෙහි ඉපද ගින්නෙන් දැවි දැවී සිටින විට යමපළුන් විසින් හඬව හඬවා තළනු කපනු ඉරනු ලබන කල්හි නිවන් දැකීමට වීර්‍ය්‍ය කිරීමට මඳකුදු ඉඩක් නැත.
තිරිසන් ව ඉපද මරණ බියෙන් වෙවුලා සැඟවී සිටින කල්හි ද බලවතුන් විසින් කා දමන්නට ලුහු බඳනා කල්හි ද, දැල් ආදියට හසු වී මරණ බියෙන් වෙවුලමින් සිටින කල්හි ද, මිනිසුන්ට හසු වී තළමින් කෙවිටි කරමින් වැඩ කරවනු ලබන කල්හි ද, නිවන් දැකීම සඳහා වෙර වැඩීමට කවර අවකාශයෙක් ද? ප්‍රේත ව සාපිපාසා දෙකින් පෙළෙන කල්හි ද, ඇට හා සම පමණක් ඇති සැටරියන් ශරීර ඇති අසුර ව ඉපද අවු සුළං ආදියෙන් පෙළෙන කල්හි ද, පින් කිරීමට කවර අවකාශයෙක් ද? දැන් පැමිණ තිබෙන්නේ නිවන් දැකීමට වීර්‍ය්‍ය කළ යුතු කාලය ය යනාදීන් අපාය භය මෙනෙහි කරන්නහුට විරිය සම්බොජ්ඣංගය ඇති වේ.
2. වීර්‍ය්‍ය නො කරන්නකුට මහාසම්පත්තියක් තබා බත් පැන් ටික වත් නො ලැබිය හැකි ය. චක්‍ර‍වර්තිරාජසම්පත්තියට ද ශක්‍ර‍සම්පත්තියට ද බ්‍ර‍හ්මසම්පත්තියට ද සිය දහස් වාරයෙන් උතුම් ලෝකෝත්තර වූ ධර්ම වීර්‍ය්‍ය නො කර කෙසේ ලැබේ ද? වීර්‍ය්‍ය කරන්නහුට නවලෝකෝත්තර ධර්මය ලැබිය හැකි ම ය යනාදීන් වීර්‍ය්‍යයේ අනුසස් සිතන්නහුට ද එයින් විරිය සම්බොජ්ඣංගය උපදනේ ය.
3. නො මඟ යන්නෝ කිසි කලෙක නියම තැනට නො පැමිණෙති. නියම තැනට පැමිණීමට නම් නියම මගින් ම යා යුතු ය. සියලු බුදු පසේ බුදු රහතන් වහන්සේ ම නිවන් ගියේ වීර්‍ය්‍යයෙනි. වීර්‍ය්‍ය නො කරන්නකුට නිවනට යා නො හැකි ය. වීර්‍ය්‍යය බුදු පසේබුදු මහරහතන් වහන්සේලා ගිය මඟ ය. මෙසේ බුද්ධාදීන් ගිය මඟ මෙනෙහි කරන්නහුට ද විරියසම්බොජ්ඣංගය උපදනේ ය.
4. පිණ්ඩපාතාපචායනතා යනුවෙන් දැක්වෙන සතර වන කාරණය විශේෂයෙන් පැවිද්ද සම්බන්ධ කරුණෙකි. තථාගතයන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවකයන් වූ භික්ෂූන් වහන්සේලා සිල්වත්හු ය. හිස් ව කාලය ගත නො කොට පව් නසනු සඳහා කෙලෙස් නසනු සඳහා නිවන් දකිනු සඳහා රෑ දවල් දෙක්හි අනලස ව වෙර වඩන්නෝ ය. මුන් වහන්සේලා ශුද්ධ පුද්ගලයෝ ය. මුන් වහන්සේලාට දීම බොහෝ අනුසස් ඇත්තේ ය යි සලකා මනුෂ්‍යයෝ තමන් යම්තම් දෙයක් කා බී යැපී තමන්ගේ අඹුදරුවන්ට යන්තමින් කවා පොවා තමන් දුකසේ සපයන දෙයින් පැවිද්දන්ට දන් දෙන්නාහ. සමහරවිට තමා නිරාහාරව සිට තමන්ගේ දූ දරුවන් ද හාමතින් සිටිද්දී පැවිද්දන්ට දන් දෙන්නාහු ය. ගිහියන් විසින් එසේ දෙන්නා වූ ඒ ආහාරය ඉතා බර දෙයකි. ඒ ආහාරය පිළිගෙන වළඳා නිකම් ම අලසකමින් නිදමින් හා කාමවිතර්කාදියෙන් හා සම්ඵප්‍ර‍ලාපයෙන් ද සිනාවෙන් ද කාලක්ෂේපය කිරීම බරපතල වරදෙකි. යටත් පිරිසෙයින් ශීලයවත් නො පුරා ඒ දානය වැළඳීමෙහි ඇති බරපතල කම:-
“මධුරෝපි පිණ්ඩපාතො
හළාහළ විසූපමො අසීලස්ස,
ආදිත්ත ගිලීතබ්බා
අයොගුලා යෙන චිරරත්තං”
යනුවෙන් ප්‍ර‍කාශිත ය. “සිල් නැති තැනැත්තා හට ගිහියන් විසින් දෙන මියුරු වූ ද ආහාරය කෑ සැටියේ ම මැරෙන වසක් බඳු ය. ඒ හේතුවෙන් දුශ්ශිල ව සිට මිනිසුන් දෙන ආහාරය වළඳන තැනැත්තා හට නරකයෙහි ඉපද දීර්ඝ කාලයක් ගිනියම් ලොහො ගුළි ගිලින්නට සිදු වන්නේ ය” යනු ගාථාවේ අදහස ය.
ගිහියන් විසින් දුකසේ සපයා සැදැහැයෙන් දෙන දානය ලඝු කොට නො සිතා පැවිද්දන් විසින් එයට ගෞරව කළ යුතු ය. ගරු කිරීම නම් ඒ ආහාරයට හෝ එය දෙන ගිහියන්ට හෝ වැඳුම් පිදුම් කිරීම නොව, තමන් යම් අයුරකින් පිළිපන් කල්හි දායකයනට දානමය කුශලය මහත්ඵල මහානිසංස වේද, ඒ ගුණ තමන් කෙරෙහි ඇති කර ගෙන ඒ දානය පිළිගැනීම හා වැළඳීම ය. වත්පිළිවෙත් කිරීමක් නැති ව, භාවනාවක් හෝ උගෙනීමක් - උගැන්වීමක් හෝ නැති ව, බණ පිරිත් දෙසීමක් හෝ නැතිව, සැදැහැතියන් විසින් දුකසේ පිළියෙලකර දෙන දානයෙන් රස ගුණැති ඒවා තෝරා කුසපුරා ගිල දමා, රිසි සේ නිදමින් මියුරු බොජුනෙන් නඟින බලවේගයන් හිස උදුම්මාගෙන අනුන්ට රවමින් ගොරවමින් ද, රාජකථාදි හිස් කථාවෙන් ද සිනහවෙන් ද කාලක්ෂේපය කරන හිස් පැවිද්දන්ට දෙන දානය මහත් ඵල මහානිසංස නො වේ.
රාග ද්වේෂ මෝහයන් දුරු කළා වූ හෝ ඒවා නැති කර ගැනීමට වෙර වඩන්නා වූ හෝ පැවිද්දන්ට දෙන දානය ම දායකයාට මහත්ඵල වේ. “අපට මේ දානය පිරිනමන සැදැහැවත්හු අපගේ මාපියවරු ද නො වන්නාහ. සහෝදර සහෝදරියෝ ද නො වන්නාහ. අපගේ නෑයෝ ද නො වන්නාහු ය. ණය කාරයෝ ද නො වන්නාහු ය. වැඩකාරයෝ ද නො වන්නාහු ය. අපෙන් වැඩක් කරවා ගැනීමට දෙන්නාහු ද නො වෙති. අප විසින් ඔවුනට කර දුන් වැඩක් ගැන දෙන්නාහු ද නො වෙති. හුදෙක් ඔවුහු “මේ පැවිද්දන් වහන්සේලා දීමට සුදුසු ගුණ ඇත්තෝ ය, ඔවුනට දීම බොහෝ සෙයින් අනුසස් ඇත්තේ ය” යි සිතා දෙන්නාහු ය. බුදුන් වහන්සේ විසින් පැවිද්දන්ට මේ සිවුපසය අනුදැන වදාරා තිබෙන්නේ ද කා බී නිදමින් කල් ගෙවීමට නොව මහණදම් පුරා සසර දුකින් මිදීමට ය. ඒ නිසා මේ දානය වළඳා නිකම් නිදා නො සිට දුන් අයට මහත්ඵල වනු පිණිසත් සසර දුකින් මිදීම පිණිසත් නො පමාව මහණදම් පිරිය යුතු ය යනාදීන් පිණ්ඩපාත භෝජනය ගැන ගරු කොට සිතන්නා වූ පැවිද්දන්ට මහාමිත්ත තෙරුන් වහන්සේට මෙන් විරියසම්බොජ්ඣංගය උපදී.