මේ සස්නෙහි ශීලය, සමාධිය, ප්‍ර‍ඥාවය කියා නිවන් ලබනු පිණිස ඇති කර ගත යුතු - වැඩිය යුතු ධර්ම තුනක් ඇත්තේ ය. ශීලය ශීල වශයෙන් එකක් වුව ද එහි බොහෝ ප්‍රභේද ඇත්තේ ය. අනේකවිධ ශීලයන් එක් කොට ඒ සියල්ලට ම ශීලස්කන්ධය යි කියනු ලැබේ. සමාධි ප්‍ර‍ඥාවෝ ශීලය සේ ම අනේකප්‍ර‍කාර වෙති. අනේකවිධ සමාධීන් එක් කොට ඒ සියල්ලට ම සමාධිස්කන්ධය යි කියනු ලැබේ. අනේකවිධ ප්‍ර‍ඥාවන් එක් කොට ඒ සියල්ලට ම ප්‍ර‍ඥාස්කන්ධය යි කියනු ලැබේ.
“යාචාවුසො විසාඛ, සම්මාවාචා යො ච සම්මා කම්මන්තො යො ච සම්මා ආජීවො ඉමෙ ධම්මා සිලක්ඛන්ධෙ සංගහිතා”
යනුවෙන් චූල වේදල්ල සූත්‍රයෙහි දැක්වෙන පරිදි මේ ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයෙහි සම්මාවාචා, සම්මාකම්මන්ත, සම්මා ආජීව යන අංග තුන ශීලස්කන්ධයට අයත් ය. ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයට අයත් වූ මේ ශීලය ආජීවාෂ්ටමක ශීලය ය.
සමහරකු මේ ආජීවාෂ්ටමක ශීලය සමාදන් කරවන නමුත්, එය නිත්‍ය ශීලයක් වශයෙන් සමාදන් වී ආරක්ෂා කිරීම සමුච්ඡේද වශයෙන් ක්ලේශයන් ප්‍ර‍හාණය කර නැති පෘථග්ජන පුද්ගලයනට දුෂ්කර ය. පෘථග්ජනයන්ට නිත්‍යශීලය වශයෙන් රැකීමට ගන්නා පඤ්චශීලය පිළියෙල කර තිබෙන්නේ ආජීවාෂ්ටමකශීලයෙන් අංග සතරක් පමණක් ගෙන ය. අෂ්ටාංගශීල, නවාංග ශීල, දශශීලවලට ගෙන ඇත්තේ ද අංග සතරක් පමණෙකි. සාමණේරශීලයට ගෙන ඇත්තේ ද ඒ අංග සතර පමණෙකි.
බොහෝ ශික්ෂාපද ඇති මහාශීලය උපසම්පදා ශීලය ය. එහි ද සම්පප්‍රලාප වචීකර්මය පිළිබඳව ශික්ෂාපදයත් නැත. ඒ අනුව නිර්වාණය අරභයා පැවිදි බිමෙහි හැසිරෙන භික්ෂු-භික්ෂුණීන් සඳහා ද ආජීවාෂ්ටමක ශීලයෙහි සියලු අංග ඇතුලත් කර නැත.
ත්‍රිපිටකයේ බොහෝ සූත්‍ර‍වලත්, අටුවා ග්‍ර‍න්ථවලත් නිත්‍ය ගිහි ශීලය වශයෙන් දක්වා ඇත්තේ පඤ්ච ශීලයයි. සෝවාන් පුද්ගලයන්ගේ ශීලය (අරියකන්ත ශීලය) වශයෙන් අටුවාවේ දක්වා ඇත්තේ ද පඤ්ච ශීලයයි.
ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයෙහි ඇතුළත් වන්නේ ආජීවාෂ්ටමක ශීලය වන නමුත්, ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය වැඩිය යුත්තේ පඤ්ච ශීල, අෂ්ටංග ශීල, නවාංග උපෝසථ ශීල, දශ ශීල, උපසම්පදා ශීල යන මේ ශීලයක පිහිටා විදර්ශනා වැඩීමෙනි. විදර්ශනා වැඩීමෙහි යෙදෙන කල්හි මිච්ඡාවාචා, මිච්ඡා කම්මන්ත, මිච්ඡා ආජීවයන්ට හේතු වන ක්ලේශයන් දුරු වීමෙන් සම්මා වාචා, සම්මා කම්මන්ත, සම්මා ආජීව මාර්ගාංගයෝ වැඩෙති. ප්‍ර‍ථම මාර්ගය වන සෝතාපත්ති මාර්ගයට පැමිණි තැනැත්තාට “අරිය කන්තෙහි සීලෙහි සමන්නාගතෝ හොති” යන අංගය ඇතිවන්නේ එහෙයිනි. එය ශීල සමාදානයෙන් වන්නක් නොව ක්ලේශයන් දුරුවීම නිසා ප්‍රාණඝාතාදිය නොකළ හැකි තත්ත්වයට පත්වීමකි. මේ තත්ත්වය ධම්මචක්කපවත්වන සූත්‍රයේ දී “චක්ඛුකරණී, ඤාණකරණී, අභිඤ්ඤාය, උපසමාය, සම්බොධාය, නිබ්බානාය සංවත්තති” යනුවෙන් දක්වා ඇත.
“යො ච සම්මාවායාමො යා ච සම්මාසති යො ච සම්මාසමාධි ඉමෙ ධම්මා සමාධික්ඛන්ධෙ සංගහිතා”
යනුවෙන් දැක්වෙන සම්මාවායාම, සම්මාසති, සම්මාසමාධි යන මේ අංග තුන සමාධිස්කන්ධයට අයත් වේ. සමාධිය ඇති වීමට තදනුකූල සිහිය ද තිබිය යුතු ය. එබැවින් සතිය සමාධිස්කන්ධයට අයත් වේ. සති සමාධි දෙකේ ම වැඩීමට වීර්‍ය්‍යය වුවමනා ය. එබැවින් වීර්‍ය්‍ය ද සමාධිස්කන්ධයට ම ඇතුළු වේ.
“යා ච සම්මාදිට්ඨි යො ච සම්මාසංකප්පො ඉමෙ ධම්මා පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙ සංගහිතා”
යනුවෙන් චූළ වේදල්ලයෙහි දැක්වෙන පරිදි සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසංකප්ප දෙක ප්‍ර‍ඥාස්කන්ධයට අයත් වේ. සම්මාදිට්ඨිය ශුද්ධ වූ ප්‍ර‍ඥාව ය. සම්මා සංකප්ප පෙරටුව හැසිරීම් වශයෙන් ප්‍ර‍ඥා සංඛ්‍යාත සය්‍යග් දෘෂ්ටි මාර්ගාංගයට උපකාර වන්නක් බැවින් එය ප්‍ර‍ඥාස්කන්ධයට ඇතුළු කරනු ලැබේ. ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය ශීලාදි ස්කන්ධත්‍ර‍යට සංග්‍ර‍හ කොට දක්වන්නේ එය ශීල සමාධි ප්‍ර‍ඥා යන ශාසකින ධර්ම තුන බව දැක්වීම පිණිස ය. ශීල සමාධි ප්‍ර‍ඥා යන තුන වැඩීම ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය වැඩීම ය. ආර්‍ය්‍ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය වැඩීම ශීල සමාධි ප්‍ර‍ඥා වැඩීම ය.