බාහිර අරමුණු සහ ආධ්‍යාත්ම - බාහිර අරමුණු දැන ගන්නා ආකාරය කායානුපස්සනාවෙහි කී සේ මැයි. අරමුණු රස විඳින වේදනාව අරමුණු කරමින් මෙනෙහි කිරීමක් - මෙනෙහි කිරීමක් පාසා වේදනාව ඇති වෙමින් නැති වෙමින් පවත්නා බව දැනගැනීම සමුදය වයධම්මානුපස්සනාවය.
ප්‍රිය අරමුණක් හමුවීමෙන් සුඛ වේදනා උපදින බව හා ප්‍රිය අරමුණ හමු නොවී මෙන් එය නුපදින බව ද අප්‍රිය අරමුණක් හමුවීමෙන් දුක්ඛ වේදනාව උපදින බව හා අප්‍රිය අරමුණ හමු නො වීමෙන් එය නුපදින බව ද ප්‍රිය ද අප්‍රිය ද නො වූ මැදහත් අරමුණක් හමු වීමෙන් උපේක්ෂා වේදනාව උපදින බව ද මැදහත් අරමුණ හමු නො වීමෙන් එය නූපදින බව ද කර්‍ම-අවිද්‍යා-තෘෂ්ණාවන් ඇති වීමෙන් වේදනාව ඇති වන බව හා කර්‍ම ආදිය නැති වීමෙන් වේදනාව නැති වන බව දැන ගැනීම සිදු වන බව දක්වනු සඳහා “සමුදය වයධම්මානුපස්සී වෙදනාසු විහරති” යන ආදිය වදාරණ ලදී.