අතීතයේ මහබෝසතාණෝ එක්තරා දිළිඳු පවුලක ඉපද ගොවිකමින් ජීවත් වූහ. එකල්හි උන් වහන්සේ කුද්දාලපණ්ඩිත නම් වූහ. උන් වහන්සේ එළවලු වවා ඒවා විකුණා ජීවත් වූහ. එකල උන් වහන්සේ සතුව තුබූ එක ම ධනය උදැල්ලක් පමණකි. උන් වහන්සේ “මේ ගිහි ගෙයින් මට කවර ප්‍රයෝජනයක් ද, පැවිදි වන්නෙමි”යි සිතා උදැල්ල සඟවා තබා තවුස් පැවිද්දෙන් පැවිදි වූහ. නොබෝ කලකින් ම නැවත උදැල්ල සිහි වී එහි ලෝභය සිඳිය නො හැකි ව නැවත ගිහිව උදැල්ල ගෙන පුරුදු රස්සාව කළහ. ටික කලකදී නැවත ද කලකිරී උදැල්ල සඟවා තබා පැවිදි වූහ. උදැල්ල සිහි වී නැවත ද සිවුර හළහ. නැවත නැවත පැවිදි වෙමින් උදැල්ල නිසා සවරක් ම සිවුරු හළහ. බෝසතාණන්ට සත්වන වරට ද පැවිදි වන්නට සිත් විය. එකල්හි එතුමෝ “මා සවරක් ම ගිහි වූයේ මේ උදැල්ල නිසා ය. මෙය තුබුණ හොත් නැවත ද මෙහි එන්නට සිත් විය හැකි ය. එසේ නොවන්නට මෙවර උදැල්ල ගඟට දමා යෙමි”යි සිතා ගංතෙරට ගොස් “වැටෙන තැන දුටුහොත් නැවත ද ගන්නට සිත්විය හැකිය”යි වැටෙන තැන නොපෙනෙනු පිණිස ඇස් පියාගෙන උදැල්ල මිටෙන් ගෙන හිසවට තුන් වරක් කරකවා හැකිතාක් වේගයෙන් ගඟට විසි කොට “මම දිනමි, මම දිනමි”යි තුන් වරක් මහ හඬ නැඟූහ. එකෙණෙහි බරණැස් රජු ද ප්‍රත්‍යන්තය සන්සිඳුවා ජය ගෙන ඒ නදී තීරයෙහි එමින් සිටියේ ය. එතුමාට බෝසතාණන්ගේ හඬ ඇසී මේ පුරුෂයා ‘මම දිනමි, මම දිනමි’යි හඬ නගයි. ඔහු දිනුයේ කුමක්දැ’යි විමසිය යුතුය’යි සිතා බෝසතාණන් ගෙන්වා “පුරුෂය, මම නම් දැන් යුදයෙන් දිනා එන්නෙමි ය. මම දිනිමි, මම දිනිමි, යි හඬ නඟන නුඹේ දිනුම කුමක්දැ”යි ඇසී ය.
බෝසතාණෝ තමන්ගේ දිනුම විස්තර කරමින් ම ගඟ දිය බලා එහි නිමිත්ත ගෙන ධ්‍යාන උපදවා අහසට නැඟ අහසෙහි සිට රජුට දහම් දෙසූහ. බෝසතාණන්ගේ ධර්මානුශාසනය අසා සිටියදී ම රජු ගෙන් ද තදංග වශයෙන් කෙළෙස් දුරු වී ඔහුගේ සිත ද පැවිද්දට නැමුණේ ය. රජු හා පැමිණ සිටි ජනයාගේ සිත් වලින් ද කෙලෙස් දුරු විය. ඔවුන්ගේ සිත් ද පැවිද්දට නැමිණ. රජු “ඔබතුමා දැන් කොහි යන්නෙහි දැ”යි කුද්දාල පණ්ඩිතයන්ගෙන් ඇසීය. බෝසතාණෝ “මම හිමාලයට ගොස් පැවිදි වන්නෙමි”යි කීහ. එසේ නම් “මම ද ඔබ හා පැවිදි වෙමි”යි කියා රජතුමා ද බෝසතාණන් හා යන්නට පිටත් විය. රජු නික්මුණු කල්හි ඔහු හා පැමිණ සිටි සෙනඟ “අපි ද පැවිදි වන්නෙමු”ය යි නික්මුණාහ. බරණැස් නුවර වැසියෝ ද “රජු හා බල සෙනඟ පැවිදි වන්නට ගිය කල්හි අපි මෙහි කුමක් කරමුදැ”යි සැම දෙන ම පැවිද්ද සඳහා නික්මුණාහ. බෝසතාණන් හා නික්මුණු පිරිස දොළොස් යොදුනක් තැන් පුරා පැතිර සිටින මහජනකායක් විය. කුද්දාල පණ්ඩිතයෝ ඒ මහ පිරිස ද සමඟ හිමාල වනයට පිටත් වූහ. කුද්දාල පණ්ඩිතයන්ගේ අභිනිෂ්ක්‍රමණය දුටු සක්දෙව් රජු ඒ පිරිසට අසපුවක් පිළියෙල කිරීම සඳහා විස්කම් දෙව්පුත් එවී ය. විස්කම් දෙව් ඒ පිරිස සඳහා දිගින් තිස් යොදුනක් හා පුළුලින් පහළොස් යොදුනක් ඇති සම බිමක අසපුවක් මැවීය. බෝසතාණෝ පිරිස හා එහි ගොස් පැවිදි ව සෙස්සන් ද පැවිදි කළහ. කුද්දාල පණ්ඩිතයාගේ පැවිද්ද ඇසූ අන්රටවල ජනයා ද පැවිදි වන්නට එහි ගියහ. රාජ්‍ය සතක ජනයා එහි ගොස් පැවිදි වූහ. තිස්යොදුන් අසපුව පැවිද්දන්ගෙන් පිරිණ. රාජ්‍ය සතක් හිස් විය. බෝසතාණෝ ධ්‍යාන උපදවා ගැනීම සඳහා ඔවුනට අනුශාසනය කළහ. උන් වහන්සේගේ අනුශාසනයෙන් බ්‍රහ්මවිහාර භාවනා කොට සැමදෙන ම ධ්‍යාන ලබා ආයු කෙළවර බඹලොව උපන්හ. ඔවුනට උවටැන් කළ පිරිස දෙව්ලොව උපන්හ.
(කුද්දාල ජාතකය)
බෝධිසත්ත්වයන් වහන්සේ කුද්දාල පණ්ඩිත කාලයෙහි මෙන් ම පැවිදිව තේමිය කුමාර කාලයේ ද චූලසුතසෝම රාජ කාලයේ ද, අයෝඝර කුමාර කාලයේදී ද, හත්ථිපාල කුමාර කාලයේ ද, ජෝතිපාල මානව කාලයේදී ද, තමන් වහන්සේ අනුව පැවිදි වූ ලක්ෂසංඛ්‍යාත ජන සමූහයකට ධ්‍යාන ලබා බඹලොව යා හැකි වන පරිදි අනුශාසනය කළ බව ජාතක අටුවාවෙහි දක්වා ඇත.
අතීතයෙහි ලක්දිව විසූ සුප්‍රසිද්ධ මහාස්ථවිරයන් වහන්සේලා වන පඨවිචාලක ධම්මගුත්ත තෙරණුවෝය කටකන්ධකාරවාසී ඵුස්සදේව තෙරණුවෝ ය. උපරි මණ්ඩලායක මලයවාසී මහා සංඝරක්ඛිත තෙරණුවෝ ය. මලිය මහා දේව තෙරණුවෝ ය. භග්ගිරිවාසී මහාදේව තෙරණුවෝ ය. ගාමන්ත පබ්බාරවාසී මහාසීව තෙරණුවෝ ය. කාළවල්ලීමණ්ඩපවාසී මහානාග තෙරණුවෝ ය යන මහා ස්ථවිරවරු කුද්දාල සමාගමය, මූගපක්ඛ සමාගමය, චූලසුතසෝම සමාගමය, අයෝඝර පණ්ඩිත සමාගම ය, හත්ථිපාල සමාගමය යන බෝධිසත්ත්වයන් වහන්සේගේ මහා සමාගමයන්හි සියල්ලට පසුව පැවිදි වූවෝය යි හත්ථිපාල ජාතක අටුවාවෙහි දක්වා තිබේ.