යම් කිසිවෙක ඇත්තා වූ අගුණයට හෙවත් දෝෂයට ආදීනව ය යි කියනු ලැබේ. සංස්කාරයන්ගේ දෝෂයෝ බොහෝ ය. ලොව ඇති තාක් දෝෂ සියල්ල ම සංස්කාර දෝෂයෝ ය. සංස්කාරයන්ගේ දෝෂ දක්නා ඥානය ආදීනවානුදර්ශන ඥානය යි.
ගුණයෙහි ඇලුම් කළ යුතු බවක් මුත් බිය විය යුතු බවක් නැත. බිය විය යුත්තේ දෝෂයට ය. එ බැවින් භයතුපට්ඨාන ඥානය ද දෝෂ දක්නා ඥානයෙක් ම ය. ඒ දෝෂ බිය විය යුතු දේ සැටියට භයතුපට්ඨාන ඥානය දකී. බොහෝ අනතුරු සිදුවිය හැකි බිය විය යුතු පෙදෙසක වාසය කරන මනුෂ්‍යයෝ එය බිය විය යුතු ප්‍රදේශයක් බව දන්නාහු ද, ඔවුනට පිහිට කර ගත හැකි වස්තුවක් හෝ පුද්ගලයකු හෝ ආරක්ෂා ස්ථානයක් හෝ ඇති කල්හි එහි විසීමට බිය නොවෙති. ඒ පෙදෙසට කලකිරී, හැර යන්නට නො සිතති. ඔවුන් ඒ පෙදෙස ගැන කලකිරී පළා යන්නේ පිහිටක් නැති බව ද වැටහුණ කල්හිය. එමෙන් සංස්කාරයන් බිය විය යුතු දේ සැටියට දුටු පමණින් ඒ බියට පිහිටක් නැති බව ද දන්නා තුරු යෝගාවචරයාගේ සිත සසරට හෙවත් සංස්කාරයනට නො කලකිරෙයි. ඔහුට සංස්කාරයන් කෙරෙන් මිදෙනු කැමැත්ත බලවත් ව ඇති නොවෙයි.
සංස්කාර බිය විය යුතු දෑ බව දුටු යෝගාවචරයාට ඒ බියට පිහිට වන කිසිවක් තුන් ලොව ම නැති බව දන්නා ඥානයක් ඇති වූ කල්හි ඔහුගේ සිත සසරට කලකිරෙයි. මොහොතක් වත් සසර රැඳෙන්නට ඔහුට නො සිතෙයි. සංස්කාරයන්ගෙන් මිදෙනු කැමැත්ත බලවත්ව ඇති වෙයි. එබැවින් මේ අවස්ථාවේදී භයතුපට්ඨාන ඥානයෙන් දුටු, බියට පිහිට වන කිසිවක් නැති බව දක්නා ආදීනවානුදර්ශන ඥානය ඇති කැරගැනිම සඳහා පිළිපැදිය යුතු ය. මේ අවස්ථාවේ දී යෝගාවචරයා විසින් සංස්කාරයනට පිහිටවන කිසිවක් නැති බව වූ සංස්කාරයන්ගේ මහා ආදීනවය ද, තවත් ඇත්තා වූ නොයෙක් ආදීනව ද මෙනෙහි කළ යුතු ය. මතු ලබා ගත යුතු ඥානයනට මඟ හෙළි වීම පිණිස නිවන ද සාමාන්‍යයෙන් මෙනෙහි කළ යුතු ය. මතු දක්වන පරිදි එය කරනු.
භාවනා වාක්‍යය
උතුරන බත් සැළියෙක පෙණ බුබුළු බිඳෙන්නාක් මෙන් ද, රත් වූ කබලෙක අබ පුපුරන්නාක් මෙන් ද, වසිනා කලෙක නඟින දිය බුබුළු බිඳෙන්නාක් මෙන් ද, නැවැත්මක් නැතිව මේ ශරීරයේ රූපයෝ බිඳී බිඳී යන්නාහ. වේදනා සංඥා සංස්කාර විඥාන නමැති නාමයෝ ද බිඳෙන්නාහ. මේ බිඳීම නිසා ජාති - ජරා - ව්‍යාධි - මරණ - ශෝක - පරිදේව - දුඃඛ - දෞර්මනස්‍ය - උපායාසයෙන් සත්ත්වයා කරා දිව එන්නාහ. සංස්කාරයන්ගේ මේ බිඳීම මොහොතකටවත් නතර කළ හැකි බෙහෙතක් නැත. උපායක් නැත. බලය ඇති පුද්ගලයෙක් නැත. ආරක්ෂා ස්ථානයක් නැත. එබැවින් සංස්කාරයෝ අසරණයෝ ය. ඉපැදීමත් නපුරෙකි. සංස්කාරයන්ගේ පැවැත් නපුරෙකි. කර්ම රැස් කිරීමත් නපුරෙකි. මතු ඉපැදීමත් නපුරෙකි. ජරාවත් නපුරෙකි. ව්‍යාධියත් නපුරෙකි. මරණයත් ශෝකයත් නපුරෙකි. පරිදේවයත් නපුරෙකි. දුඃඛයත් නපුරෙකි. දෞර්මනස්‍යයත් නපුරෙකි. උපායාසයත් නපුරෙකි. නූපදීම සුවයකි. නො පැවැත්වීම සුවයකි. කර්ම නො රැස් කිරීම සුවයකි. මතු නූපදීම සුවයකි. ජරා ව්‍යාධි මරණ ශෝක පරිදේව දුක්ඛ දෞර්මනස්‍ය උපායාසයන්ගෙන් මිදීම සුවයෙකි.
මෙසේ භාවනා කිරීම් වශයෙන් සංස්කාරයන්ගේ ආදීනවය කලක් සම්මර්ශනය කරන කල්හි යෝගාවචරයාට ලෝකත්‍රය ම නපුරු සතුන් වෙසෙන වනයක් මෙන් ද, ගුහාවක් මෙන්ද, කිඹුලන් මෝරුන් වසන දියක් මෙන් ද, සොරුන් රැක සිටින මඟක් මෙන් ද, කඩුගත් සතුරු සමූහයක් මෙන් ද, ගිනි අඟුරු වළක් මෙන් ද, යුධ බිමක් මෙන් ද, සොහොන් බිමක් මෙන් ද, භයානක ලෙස පෙනෙන්නට වන්නේ ය. පඤ්චස්කන්ධය ගඩු මෙන් ද, වණ මෙන් ද, ලෙඩ මෙන් ද, හුල් මෙන් ද, පෙනෙන්නට වන්නේ ය. භවත්‍රය එකොළොස් වැදෑරුම් ගින්නෙන් දැවෙන තැනක් ලෙස පෙනෙන්නට වන්නේ ය. භවත්‍රයෙහි වෙසෙන සත්ත්වයන් ලැව් ගින්නක් මැද තිබෙන බට ගස් සමූහයක් මෙන් පෙනෙන්නට වන්නේ ය. සෑම පැත්තෙන් ම ආදීනවයක් මිස පිහිටක් ඔහුට නො පෙනෙන්නට වන්නේය. මෙසේ පිහිටක් නැති බව හා තවත් සංස්කාරයන් ගේ ආදීනවයන් දක්නා වූ යෝගාවචරයාගේ ඒ ඥානය ආදීනවානුදර්ශන ඥානයයි.