සංස්කාරයන් ගේ මහා ආදීනව රාශිය දැක බිය වී කලකිරී ඒවායින් මිදෙනු කැමැත්ත ඇති කර ගත් යෝගාවචරයා හට දැනට තිබෙනුයේ එයින් මිදෙනු සඳහා ක්‍රියා කිරීම ය. සංස්කාරයන්ගෙන් මිදීම පහසු කාර්‍ය්‍යයක් නොවේ. සත්කාය දෘෂ්ටි - විචිකිච්සා - තෘෂ්ණා - අවිද්‍යාදි ක්ලේශයන් පවත්නා තුරු සංස්කාරයෝ ද නැවත නැවත උපදනාහ. සංස්කාරයන්ගෙන් මිදීමට යෝගාවචරයා විසින් කළ යුත්තේ සත්කාය දෘෂ්ට්‍යාදි ක්ලේශයන් මතු නූපදිනා පරිද්දෙන් දුරු කිරීම ය. ක්ලේශයන් උපදිනුයේ සංස්කාරයන් නිත්‍ය - සුඛ - සුහ - ආත්ම වශයෙන් දැකීම නිසා ය. කෙලෙස් දුරු වනුයේ අනිත්‍ය - දුඃඛ - අශුභ - අනාත්මතා සංඛ්‍යාත සංස්කාරයන්ගේ මහා ආදීනවය දැකීමෙනි.
මෙතෙක් කරන ලද යෝගක්‍රියාව නිසා මේ යෝගාවචරයා දැන් සංස්කාරයන්ගේ ආදීනවය දැක තිබෙන කෙනෙකි. එහෙත් ඒ ආදීනව දර්ශනය මතු නූපදිනා පරිදි කෙලෙස් දුරු කිරීමට තරම් සාමාර්ථ්‍යයක් ඇති දර්ශනයක් නොවේ. ප්‍රමාද වුවහොත් සංස්කාරයන් ගේ ඉෂ්ටාකාරය දැකීමෙන් යෝගාවචරයාගේ සන්තානයෙහි දැනට යටපත් වී තිබෙන ක්ලේශයනට නැවතත් මතු විය හැකි ය. සංස්කාර සමූහය වනාහි ඉෂ්ටාකාරය ආදීනවය යන දෙක ම ඇති දෙයකි. එහි ඇති ඉෂ්ටත්වය නම් ඉතා අල්ප ය. ආදීනවය නම් ඉතා මහත් ය. එහෙත් ඉෂ්ටාකාරය එහි මතු වී තිබේ. ආදීනවය කොතෙක් මහත් වුව ද එය සැඟ වී තිබෙන්නෙකි. එබැවින් එය අමාරුවෙන් දැකිය යුත්තකි.
සංස්කාර සමූහය විෂ මිශ්‍ර කැවුමක් වැනි ය. විෂ මිශ්‍ර කැවුමෙහි ඇස නැහැය දිව පිනවන ඉෂ්ටාකාරයෙක් ද ඇත්තේ ය. අනුභව කළ තැනැත්තා මරණයට හෝ මැරෙන්නට ළං වන තරමේ දුකකට පමුණුවන මහා ආදීනවයක් ද එහි ඇත්තේ ය. ඒ ආදීනවය එහි ඇති ඉෂ්ටාකාරයට වඩා සිය දහස් ගුණයෙන් මහත් ය. එහෙත් මතු වී පෙනෙන්නේ ඉෂ්ටාකාරය ය. එ මෙන් ම සංස්කාරයන්ගේ අති මහත් ආදීනවයක් ඇතත්, එය අමාරුවෙන් සොයා ගත යුත්තකි. ඉෂ්ටාකාරය එය යට කරගෙන නිතර ම මතු වී පෙනේ. අමාරුවෙන් සොයා බලන ආදීනවය යට කරගෙන සිටින ඉෂ්ටාකාරය සත්ත්වයාගේ සිත ගැනීමට, සත්ත්වයා ලවා ඇලුම් කරවීමට ඉතා සමර්ථ ය. ඒ ඉෂ්ටාකාරයෙහි සංස්කාරයන් ගේ ආදීනවය දැක ඒවායින් මිදෙනු රිසි යෝගාවචරයාගේ සිත නැවතත් තමන් කරා ඇද ගැනීමට ශක්තියක් තිබේ. එබැවින් සංස්කාරයන් ගෙන් මිදෙනු රිසි යෝගාවචරයා විසින් ඉෂ්ටාකාරය දක්වා නැවත සංස්කාරයනට මුළා නො කළ හැකි පරිදි තමාගේ සිත සකස් කර ගත යුතුය.
සිත සකස් වීමට කළ යුත්තේ, නැවතත් සංස්කාරයන් සිතින් හාරමින් ඒවායේ යට වී තිබෙන සැඟවී තිබෙන ආදීනව රාශිය වූ අනිත්‍ය දුඃඛ අශුභ අනාත්ම භාවයන් නැවත නැවත විස්තර වශයෙන් බැලීම ය. එසේ බලන්නා වූ යෝගාවචරයාගේ සංස්කාරයන්ගේ අනිත්‍යාදි ලක්ෂණ විස්තර වශයෙන් දක්නා වූ ඥානය ප්‍රතිසංඛ්‍යානුදර්ශන ඥානය යි. මේ ඥානය ඇති කර ගනු පිණිස මතු දක්වන පරිදි විස්තාර ක්‍රමයෙන් ත්‍රිලක්ෂණ භාවනාව කළ යුතු ය.
භාවනා ක්‍රමය
සෑම කල්හි ම නො තිබෙන හෙයින් ද, තාවකාලික හෙයින් ද, ඉපැදීම් බිඳීම් දෙකින් පිරිසිඳිනා ලද හෙයින් ද, සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයෝ ය. පළුදු වන හෙයින් ද, සෙලවෙන හෙයින් ද, සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයෝ ය. අස්ථිර හෙයින් ද, පෙරැළෙන ස්වභාව ඇති හෙයින් ද, හරයක් නැති හෙයින් ද සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයෝ ය. පිරිහෙන ස්වභාවය ඇති හෙයින් ද, ප්‍රත්‍යයෙන් හට ගන්නා ස්වභාවයන් ඇති හෙයින් ද, මැරෙන ස්වභාවය ඇති හෙයින් ද, සංස්කාරයෝ අනිත්‍යයෝ ය.
නිරන්තරයෙන් පෙළෙන බැවින් ද, ඉවසීමට දුෂ්කර බැවින් ද, දුකට වස්තු බැවින් ද, සංස්කාරයෝ දුඃඛයෝ ය. ලෙඩ වන බැවින් ද, ගඩු වැනි බැවින් ද, හුල් වැනි බැවින් ද, සංස්කාරයෝ දුඃඛයෝ ය. පවට හේතුවන බැවින් ද, ආබාධ වන බැවින් ද, ව්‍යසන භාවයෙන් එන බැවින් ද, සංස්කාරයෝ දුඃඛයෝ ය. හදිසි අනර්ථ පමුණුවන බැවින් ද, බිය විය යුතු බැවින් ද, අනර්ථයන් විසින් ලුහුබඳිනා බැවින් ද, සංස්කාරයෝ දුඃඛයෝ ය. ආරක්ෂාවක් නො කරන බැවින් ද, ආරක්ෂා ස්ථානයක් නො වන බැවින් ද, අසරණ බැවින් ද, සංස්කාරයෝ දුඃඛයෝ ය. ආදීනව බැවින් ද, වධකයන් බැවින් ද, සංස්කාරයෝ දුඃඛයෝ ය. ආශ්‍රවයනට හිත බැවින් ද, මරහුගේ සප බැවින් ද, උපදනා ස්වභාවය ඇති බැවින් ද, සංස්කාරයෝ දුඃඛයෝ ය. දිරන ස්වභාවය ඇති බැවින් ද, ලෙඩ කරවන ස්වභාවය ඇති බැවින් ද, ශෝක කරවන ස්වභාවය ඇති බැවින් ද, සංස්කාරයෝ දුඃඛයෝ ය. හඬවන ස්වභාවය ඇති බැවින් ද, තදින් සිත වෙහෙස වන ස්වභාවය ඇති බැවින් ද, කෙලෙසුන් විසින් කෙලෙසන ලද ස්වභාවයන් ඇති බැවින් ද, සංස්කාරයෝ දුඃඛයෝ ය.
අමනෝඥ බැවින් ද, දුගඳ බැවින් ද, පිළිකුල් බැවින් ද, නො සැරසුව හොත් ශුභත්වයක් නැති බැවින් ද, සැරසුව ද අශුභත්වය නො පහ කළ හැකි බැවින් ද, විරූප බැවින් ද, දුටු පමණින් දොම්නස ඇති වන බැවින් ද අශුභයෝ ය.
තමාට අනුකූල නො වන හෙයින් ද, ලෝකයා විසින් ඇති සේ සිතන ධුව - සුඛ - ශුභ - ආත්ම ස්වභාවයෙන් හිස් හෙයින් ද, අල්ප හෙයින් ද, කාරක වේදකත්වයක් නැති හෙයින් ද, අස්වාමික හෙයින් ද, අධිපතියකු නැති හෙයින් ද, කිසිවකුගේ වශයෙහි නො පවත්නා හෙයින් ද, අනාත්මයෝය.
මේ භාවනා ක්‍රමය පාඩම් කර එහි තේරුම් මැනවින් සොයා ගෙන භාවනා කරනු. ග්‍රන්ථය දීර්ඝ වන බැවින් භාවනා ක්‍රමය පිළිබඳ විස්තරයක් නො කරනු ලැබේ.