කොසඹෑ නුවර උදේනි රජුගේ උත්තර නම් ඇමැතිතුමා මහාකත්‍යායන ස්ථවිරයන් වහන්සේගෙන් බණ අසා බුදුසස්නෙහි පැහැද උපාසකත්වයට පැමිණ මහාවිහාරයක් ද කරවා නිතර දානාදි පින්කම් කරමින් විසුවේය. එතුමා ස්වකීය නෑයන් ද බුදුසස්නෙහි පැහැද වීය. අතිශයින් මසුරු වූ මව පමණක් පහදවන්නට නොහැකි විය. පුත්‍ර‍යා දන් දෙනු ඉවසිය නො හැකි ඕ තොමෝ “නුඹ මේ මහණුන්ට දෙන දන් පරලොව දී නුඹට ලේ වේවා”යි සාප කළා ය. ඕ තොමෝ කලුරිය කොට ප්‍රේතියක් වූවා ය.
ඕ තොමෝ පිපාසයට පැන් නො ලබන්නීය, පිපාසයෙන් පීඩිතව “පැන් බොමි”යි ගඟට බට කල්හි ගඟ ඇයට ලේ වන්නේ ය. ගඟින් පැන නො ලබා සුන් වූ ආසා ඇති ව ගඟින් ගොඩ නැග ගඟ දෙස බලන කල්හි ඇයට ගඟ පුරා ජලය පෙනෙන්නේ ය. බීමට යයි ගඟට බට කල්හි නැවතත් ඇයට ගඟ ලේ වන්නේ ය. ඈ මෙසේ පැන් නො ලබමින් පස් වනස් වසක් ගත වූවාට පසු දිවා විහරණය පිණිස එම ගංතෙරට පැමිණියා වූ කඞ්ඛාරේවත ස්ථවිරයන් වහන්සේ දැක හිසකෙස්වලින් විළි වසා උන්වහන්සේ ඉදිරියෙහි පෙනී සිට කියන්නී, “ස්වාමීනි, මම මිනිස් ලොවින් චුතව ප්‍රේත ව උපන් දින පටන් අද වන තුරු පනස් වස් වසක් මුළුල්ලෙහි ම එක ම දවසකුදු බත් හෝ පැන් නො ලදිමි. පිපාසයෙන් පෙළෙමි. මට බීමට පැනක් දුන මැනව”යි කීවාය.
එකල්හි තෙරුන් වහන්සේ කියන්නාහු “එම්බා ප්‍රේතිය, තී කුමට අපෙන් පැන් ඉල්ලන්නෙහි ද? හිමාලයෙන් ගලා එන්නා වූ සිසිල් දිය ඇති තෙල ගඟ නො පෙනෙන්නේ ද? ගඟින් පැන් ගෙන බොව”යි කීහ. ප්‍රේතිය “ස්වාමීනි, මා මේ ගඟින් පැන් ගත හොත් ඒ සියල්ල ලේ වන්නේ ය. එබැවින් නුඹ වහන්සේගෙන් ඉල්වමි”යි කීවාය. එබස් අසා තෙරුන් වහන්සේ මහත් සංවේගයට පැමිණ ඇය කළ පව් කම් ඇසූ කල්හි ප්‍රේතිය ද තමා පෙර ජාතියේදී කළ කර්මය තෙරුන් වහන්සේට සැළ කළාය. තෙරුන් වහන්සේ ඇය කෙරෙහි අනුකම්පාවෙන් භික්ෂූන් වහන්සේලාට පැන් හා අහර ද වස්ත්‍ර‍ද පුදා ප්‍රේතියට පින් පැමිණ වූහ. එයින් බත් පැන් වස්ත්‍ර ලබා ප්‍රේතිය සුවපත් වූවා ය.
“යේධ මච්චරිනො ලෝකේ - කදරියා පරිහාසකා
අඤ්ඤෙසං දදමානානං - අන්තරායකරා නරා.
-
නිරයං තිරච්ඡානයෝනිං - යමලෝකඤ්චුප්ප පජ්ජරේ
සචෙ එන්තී මනුස්සත්තං - දලිද්දේ ජායරේ කුලේ.
-
චෝලං පිණ්ඩො රති ඛිඩ්ඪා - යත්ථ කිච්චෙන ලබ්භති.
පරතො ආසිංසරෙ භොගා - තම්පි තෙසං න ලබ්භති.”
“මේ ලෝකයෙහි මසුරු වූ ද, ප්‍ර‍තිග්‍රාහකයන්ට පරිභව කරන්නාවූ ද, දෙන්නා වූ අනුන්ට දීමට බාධා කිරීම් වශයෙන් අන්තරාය කරන්නාවූ ද, තද මසුරු වූ ද, යම් මනුෂ්‍ය කෙනෙක් වෙත්ද? ඔවුහු මරණින් මතු නරකයෙහි ද තිරිසන් යෝනියෙහි ද යම ලෝකයෙහි ද උපදනාහ. ඔවුහු ඉපදීම් වශයෙන් මිනිස් ලොවට එන්නහු ද, මිනිස් ලොව යම් කුලයෙක්හි වස්ත්‍ර හා ආහාර ද පස්කම් සැපය ද ක්‍රීඩාව ද යන මේවා දුකසේ ලබත් ද, එබඳු වූ දිළිඳු කුලයක ම උපදනාහුය. ඔවුහු අනුන්ගෙන් සම්පත් බලාපොරොත්තු වෙති. නමුත් එද ඔවුනට නො ලැබේය” යනු ගාථාවල තේරුමයි.
“නවෙ කදරියා දේවලෝකං වජන්ති
බාලා හවේ නප්පසංසන්ති දානං
ධීරෝව දානං අනුමෝදමානෝ
තෙනෙව සෝ හෝති සුඛී පරත්ථ”
“කදරිය නම් වූ තද මසුරෝ දිව්‍යලෝකයට නො යන්නාහුය. ඒකාන්තයෙන් බාලයෝ දන් දීමට ප්‍ර‍ශංසා නො කරන්නාහුය. නුවණැත්තේ ම දන්දීම අනුමෝදන් වනුයේ එයින් පරලෙව්හි සැපවත් වන්නේය” යනු මෙහි තේරුම යි.
මාත්සර්‍ය්‍ය ප්‍රභේද
ආවාස මච්ඡරිය ය, කුල මච්ඡරිය ය, ලාභ මච්ඡරිය ය, වණ්ණ මච්ඡරිය ය, ධම්ම මච්ඡරිය ය යි මාත්සර්යය පඤ්ච ප්‍ර‍කාර වේ. මේ පඤ්චප්‍ර‍කාරය, අර්ථ කථාවෙහි වර්ණනා කර තිබෙන්නේ ශ්‍ර‍මණයන්ගේ වශයෙනි.
ප්‍ර‍ත්‍යය සුලභ වූ යම් ආවාසයක (විහාරස්ථානයක) වාසය කරන්නා වූ භික්ෂුවක් එතැනට සිල්වත් වූ ද අන් භික්ෂුවකගේ පැමිණීම නො කැමතිවේ ද, පැමිණියේ ද වහා යේවායි කියා ද, එය “ආවාසමච්ඡරිය” නම් වේ. කලහකාරාදි භික්ෂූන්ගේ එහි වාසයට නො කැමතිවීම ආවාසමච්ඡරිය නොවේ.
තමාගේ ඥාති කුලයකට හෝ උපස්ථායක කුලයකට හෝ අන් භික්ෂුවකගේ එළඹීම නො කැමති වේ නම් එය කුලමච්ඡරිය නම් වේ. කුල දූෂණාදිය කරන්නා වූ පාපී පුද්ගලයකුගේ පැමිණීම නො කැමතිවීම කුලමච්ඡරිය නොවේ. එබඳු පුද්ගලයෝ ඔවුන්ගේ ප්‍ර‍සාදය බිඳ දමති. ප්‍ර‍සාදය ආරක්ෂා කරන්නට සමර්ථ වූ සිල්වත් වූ භික්ෂුවගේ පැමිණීම නොරිසිවීම ම කුලමච්ඡරිය වේ.
අන් සිල්වත් භික්ෂුවක් සිව්පසය ලබන කල්හි ඒවා ඔහු නො ලබාවායි සිතන්නා වූ භික්ෂුවට ලාභ මච්ඡරිය වේ. යම්කිසි භික්ෂුවක් සැදැහැවතුන් දෙන සිව්පසය විනිපාතනය කෙරේ ද, තණ්හාව නිසා පරිභෝග නො කර තබා ගැනීමෙන් හෝ නුසුදුසු අයුරින් පරිභෝග කිරීමෙන් හෝ විනාශ කෙරේ ද, කුණුවී යතත් අනෙකකුට නොදේ ද, එබන්දකු දැක මෙතෙම මේවා නො ලබා අන් සිල්වතෙක් ලබා නම් මේවායින් ප්‍රයෝජනවේය යි සිතන්නාහට ලාභමච්ඡරිය නො වේ.
වර්ණය, ශරීරවර්ණය හා ගුණවර්ණය යි දෙවැදෑරුම් වේ. ශරීර වර්ණයෙහි මසුරු වූයේ අසවලා ප්‍ර‍සාදජනක රූපය ඇත්තෙක යනාදීන් අනෙකකුගේ රූප සම්පත්තිය කියන කල්හි එයට නො කැමති වෙයි. ගුණ වර්ණයෙහි මසුරු වූයේ අසවල් භික්ෂුව සිල්වත්ය යනාදීන් අනෙකකුගේ ගුණ කියන කල්හි එයට නො කැමති වෙයි.
ධර්මය ද පර්‍ය්‍යාප්ති ධර්මය, ප්‍ර‍තිවේධ ධර්මය යි ද්විප්‍රකාර වේ. එහි ප්‍ර‍තිවේධ ධර්මය යනු මාර්ග ඵලයෝය. මාර්ග ඵලලාභී ආර්‍ය්‍ය ශ්‍රාවකයෝ ඒ ධර්මයට මසුරු නො වෙති. අන්‍යයන් ඒ ධර්මය ප්‍ර‍තිවේධ කිරීමට සෑම කල්හි ම කැමති වෙති. මච්ඡරියය හටගනුයේ පර්‍ය්‍යාප්ති ධර්මය පිළිබඳව ය. ධර්ම මච්ඡරියයෙන් යුක්ත වූයේ තමා දත් ධර්මය අනුන් දැනගනු කැමති නො වෙයි. ධර්මය කියා දීමට නුසුදුසු පුද්ගලයකුට තමා දත් ධර්මය කියා නොදීම ධම්මමච්ඡරිය නොවේ.
ගෘහස්ථයන්ගේ වශයෙන් මච්ඡරිය පස මෙසේ දත යුතු. බොහෝ දෙනකුට අයිති ගෘහයක හෝ ඉඩමක වාසය කරන්නා වූ තැනැත්තා එතැනට අන් හිමියකුගේ පැමිණීම නො කැමති වේ නම්, පැමිණි කල්හි ද වහා යේවා යි සිතා නම් එය ආවාස මච්ඡරිය යි.
තමා ආශ්‍ර‍ය කරමින් උපකාර ලබන්නා වූ නෑ ගෙයකට හෝ මිතුරු ගෙයකට හෝ අන් නෑයකු ගේ මිතුරකුගේ පැමිණීම නො කැමතිවීම කුල මච්ඡරිය යි.
අනෙකකු විසින් යම් කිසිවක් කිරීමෙන් ලාභ ලබනු දුටු කල්හි ඒ ලාභ ඔහුට නො ලැබී තමාට හෝ තමාගේ කෙනකුට ලැබේවා යි සිතීම ලාභමච්ඡරිය යි. වණ්ණමච්ඡරිය, ධම්මමච්ඡරිය දෙක ගෘහස්ථයන්ට ද එසේම ය.