උද්ධච්චය යනු සිතෙහි නො සන්සුන් බවය. එය එක්තරා අකුශල චෛතසිකයෙකි. එයින් යුක්ත වන සිත අරමුණෙහි මනා කොට නො පිහිටයි. අරමුණෙහි සැලෙමින් පවතී. කුක්කුච්චය යනු කළ වරද ගැන හා නො කළ යහපත පිළිබඳ පසු තැවෙන ස්වභාවය ය. එ ද අකුශල චෛතසිකයෙකි. මේ චෛතසික දෙක ථීනමිද්ධ දෙක සේ සැම කල්හි ම එකට බැඳී උපදින්නේ නො වේ. අකුසල් සිත් සියල්ලෙහි ම උද්ධච්චය ඇත්තේ ය. කුක්කුච්චය ඇති වන්නේ දොළොස් අකුසල් සිත්වලින් ද්වේෂ මූලික සිත් දෙක්හි පමණෙකි. එහි ද සැම කල්හි ම ඇති නො වන අනියතයෝගී චෛතසිකයෙකි. ඒ දෙසිතෙහි ද එය ඇති වන්නේ කළ නො කළ පව් පින් ගැන තැවෙන අවස්ථාවල පමණෙකි. උද්ධච්චය කුක්කුච්චයෙන් වෙන් ව ඇති වන නමුත් කුක්කුච්චය උද්ධච්චයෙන් වෙන් ව කිසි කලෙක නූපදී. උද්ධච්චය නීවරණ වන්නේ කුක්කුච්චය සමග ඇති වන අවස්ථාවල ය. කුක්කුච්චය සැම කල්හි ම උද්ධච්චය සමග ම ඇති වන බැවින් සැම කල්හි ම නීවරණ වේ. මේ චෛතසික ධර්ම දෙක නීවරණ දෙකක් කොට නො වදාරා එක් නීවරණයක් කොට වදාරා තිබෙන්නේ කෘත්‍යයෙන් හා උත්පත්ති හේතූන් ගෙන් ද ප්‍ර‍තිවිරුද්ධත්වයෙන් ද සමාන බැවිනි. මේ දෙකින් ම සිදු කරන කෘත්‍යය නම් සිත නො සන්සුන් කිරීම ය. උත්පත්ති හේතු මතු දක්වනු ලැබේ. ඒ දෙක විරුද්ධ වන්නේ සමාධියට ය.
භාවනා කිරීම් වශයෙන් උපදින්නේ කාමාවචර කුසල් සිත් ය. ඒවායේ අකුශල චෛතසික වූ උද්ධච්ච කුක්කුච්චයෝ නූපදිති. භාවනාවට පූර්වභාගයේ හෝ භාවනා කරන අතර හෝ උද්ධච්ච කුක්කුච්ච සහගත සිත් ඇති වත හොත් භාවනා චිත්ත සම්ප්‍ර‍යුක්ත සමාධිය දුබල වේ. එයින් ධ්‍යානාදිය යෝගාවචරයා හට නො ලැබේ. එ බැවින් උද්ධච්ච කුක්කුච්චය නීවරණයක් වේ. බොහෝ සෙයින් උඬච්ච කුක්කුච්චයට හේතු වන්නේ කළ පව්කම් ය. භික්ෂුවකට නම් පැමිණි ඇවැත් ය. යෝගාවචරයනට ශීලපාරිශුද්ධිය විශේෂයෙන් වුවමනා වන්නේ මේ නීවරණය ඇති නොවීමට ය. යෝගාවචරයා හට තමාගේ ශීලය ගැන නොසතුටක් ඇති නම්, කළ වරදක් ගැන නො සතුටක් ඇති නම්, භාවනා කිරීමේ දී ද එය නැවත නැවත සිහි වීමෙන් සිත එකඟ කර ගැනීමට බාධා වේ නම්, එයින් තමා කෙරෙහි උඬච්චකුක්කුච්ච නීවරණය ඇති බව දත යුතු ය. එබන්දක් නැති නම් එයින් තමා කෙරෙහි ඒ නීවරණය නැත ය යි සිතා ගත යුතු ය. ඉක්බිති තමා කෙරෙහි ඇත්තා වූ හෝ නැත්තා වූ හෝ උඬච්චකුක්කුච්ච නීවරණයේ උත්පත්ති හේතු ආදිය මෙනෙහි කළ යුතු ය.
“අත්ථි භික්ඛවෙ, චෙතසො අවුපසමො, තත්ථ අයොනිසො මනසිකාරබහුලීකාරො අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස භීය්‍යොභාවාය වෙපුල්ලාය.”
චිත්තයාගේ නො සන්සුන් බව ගැන නුසුදුසු සේ මෙනෙහි කිරීම් බහුල බව හේතු කොට නූපන් උද්ධච්ච කුක්කුච්චය උපදනේ ය. උපන් උද්ධච්චකුක්කුච්චය නැවත නැවත ඉපදීම් වශයෙන් වැඩෙන්නේ ය.
චිත්තයාගේ නොසන්සුන් බව නම් උද්ධච්ච කුක්කුච්චය ම ය. එය ඇති වූ කල්හි හැඳින ගෙන ප්‍ර‍හාණය කරන්නට වැර නො වඩා එයට අනුකූල ව සිතීම, චිත්තයාගේ නො සන්සුන් බව පිළිබඳ ව නුසුදුසු පරිදි මෙනෙහි කිරීම ය. එයින් පෙර උද්ධච්ච කුක්කුච්චය නූපන් කරුණු අරමුණු කොට අලුත් උද්ධච්චකුක්කුච්චයෝ ද උපදිති. උපන් උද්ධච්චකුක්කුච්ච ද නැවත නැවත ඉපදීම් වශයෙන් වැඩෙන්නේ ය.
“අත්ථි භික්ඛවෙ, චෙතසො වූපසමො. තත්ථ යොනිසොමනසිකාර බහුලීකාරො අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස අනුප්පාදාය උප්පන්නස්ස වා උද්ධච්ච-කුක්කුච්චස්ස න භීය්‍යොභාවාය”
සමාධිය හෙවත් සිතෙහි සන්සිඳීම පිළිබඳ ව සුදුසු පරිදි මෙනෙහි කිරීම් බහුල බව හේතු කොට නූපන් උඬච්චකුක්කුච්ච නීවරණය නූපදනේ ය. උපන් උඬච්චකුක්කුච්චය දුරු වන්නේ ය.
ධර්ම - විනය දෙක උගෙන තිබෙන බව ය, කැප - අකැප බව පිළිබඳ ව ප්‍ර‍ශ්න කිරීම ය, විනයේ සැටි දැන ගෙන තිබීම ය, වෘඬයන් සේවනය කිරීම ය, විනයධර කල්‍යාණ මිත්‍ර‍යන් සේවනය කිරීම ය, කැප අකැප බව පිළිබඳ කථා ය යන මේ කරුණු සය නිසා ද උඬච්චකුක්කුච්ච නීවරණයාගේ නූපදීම හා දුරු වීම සිදු වේ.
මේ කරුණු සය දක්වා තිබෙන්නේ භික්ෂූන්ට ඇති වන උද්ධච්චකුක්කුච්ච නීවරණයාගේ වශයෙනි. තමා උගත් ධර්ම විනය දෙක පාළි වශයෙන් හා අර්ථ වශයෙන් සිතමින් කියමින් හැසිරෙන්නා වූ භික්ෂුවට චිත්තවික්ෂෙප සංඛ්‍යාත ඖද්ධත්‍යය ඇති නො වේ. ධර්මවිනයධරයා හට කළ යුත්ත නො කළ යුත්ත දැනෙන බැවින් සිදු වූ වරදට කළ යුතු ප්‍ර‍තිකාර දැනෙන බැවින් කෞකෘත්‍යය ද ඇති නො වේ. කැප අකැප බව පිළිබඳ ව ප්‍ර‍ශ්න කිරීම් බහුල තැනැත්තා අතින් වරද නො වන බැවින් කැප අකැප බව පිළිබඳ ව ප්‍ර‍ශ්න කිරීම් බහුල තැනැත්තා හට ද උද්ධච්චකුක්කුච්ච නීවරණය නූපදී. එය බොහෝ සෙයින් උපදින්නේ වරද සිදු වීම නිසා ය.
කියන ලද කරුණු සය නිසා යටපත් වන්නා වූ උද්ධච්ච කුක්කුච්ච දෙකින් උද්ධච්චයා ගේ මතු නූපදනා පරිදි දුරු වීම අර්හත්මාර්ගයෙන් ද, කුක්කුච්චයාගේ මතු නූපදනා පරිදි දුරු වීම අනාගාමී මාර්ගයෙන් ද සිදු වන්නේ ය.