ගොවියා පොළොව කෙටීමේ දී පණුවෝ කැපී මැරෙති. ගොවියා පොළොවට උදලු පහර ගසන්නේ පණුවන් කැපීමේ අදහසින් නොව පස කැපීමේ අදහසිනි. පොළොවේ සිට පණුවන් කැපී මැරුණත් ඔවුන් මැරීමේ චේතනාවක් ගොවියාට ඇති නොවූ බැවින් ඔහුට ප්‍රාණඝාත අකුශලය සිදු නො වේ. හේන් ගිනි තැබීම, කසල ගිනි තැබීම, කුඹුරු සකස් කිරීම, පහන් දැල්වීම, ගමන් කිරීම, රිය පැදවීම යනාදිය නිසා සිදුවන සතුන් ගේ මරණ ගැන කිය යුත්තේ ද එයම ය.
පාණො හවෙ පාණසඤ්ඤි වධකචිත්ත මුපක්කමො
තෙන ජීවිත නාසො ච අංගා පඤ්ච වධස්සිමෙ
යනුවෙන් සතකු වීමය, සතකු බව දැනීමය, මරන්න ඕනෑය යන සිතය, මරනු සඳහා පහරදීම් ආදි යම් කිසිවක් කිරීමය, ඒ කළ දෙය නිසා සත්ත්වයා ගේ මරණය සිදුවීමය යන කරුණු පස සම්පූර්‍ණවීමෙන් ම ප්‍රාණඝාත අකුශලය සිදු වේ. එකක්වත් අඩුවී සිදුවන මරණයකින් ප්‍රාණඝාත අකුශලය සිදු නො වේ.
පොළොව කෙටීමේ දී සතකු මළත් ‘පොළොව තුළ සතකු ඇතය’ යන සංඥාවත් ‘සත්ත්වයකු මරන්නට ඕනෑය’ යන සිතත් නැති නිසා ප්‍රාණඝාත කර්මයේ අංග, සම්පූර්‍ණ නො වේ. සතුන් මැරීමේ අදහසින් තොරව පහනක් දැල්වූ පසු එහි පැමිණ දැවී කොතෙක් සතුන් මළත් පහන දැල්වූ තැනැත්තාට ප්‍රාණඝාත අකුශලය නො වේ. “මේ පහනෙන් පිරිස්සී සත්තු මැරෙත්වා” යි සතුන් මැරීමේ අදහසින් පහනක් දල්වා තැබුව හොත්, එයට පැමිණ මැරෙන සතුන් ගේ ගණනට ප්‍රාණඝාත කර්ම වේ. සතුන් පැමිණ නො මළ හොත් කර්මයක් සිදු නො වේ. සතුන් මැරීමේ චේතනාවක් නැතිව පොළොව කෙටීමේ දී සතුන් මළත් එයින් කෙටූ තැනැත්තාට පාපයක් නැත. සතුන් මැරීමේ අදහසින් පහනක් දැල්වුව හොත් සතුන් නො මළේ ද පහන දැල්වූ තැනැත්තාට එයින් තරමක පාපයක් වේ. සතුන් නො මළේ ද පහන දැල්වීමේ දී ප්‍රාණඝාත චේතනාව ඇති වූ බැවිනි.
මේ ප්‍ර‍ශ්නය විසඳා ගැනීමට උපකාර වන විනයෙහි එන කරුණු ස්වල්පයක් දක්වනු ලැබේ. බුදුන් කල එක්තරා පිණ්ඩපාතික භික්ෂුවක් ගෙදරක පුටුවක් මත රෙද්දකින් වසා නිදිකරවන ලද ළමයකු මත වාඩි විය. එයින් ළමයා මළේ ය. ඒ භික්ෂුව ඒ ගැන සැකයට පත්ව ඒ කාරණය බුදුන් වහන්සේට සැල කෙළේ ය. එකල්හි බුදුන් වහන්සේ ‘අනාපත්ති භික්ඛු පාරාජිකස්ස’ යි එයින් ‘පරිජි ඇවතට නො පැමිණේය’ යි වදාළ සේක. විනයේ හැටියට මිනීමැරුම පාරාජිකාවට පැමිණෙන කරුණෙකි. බුදුන් වහන්සේ ඒ භික්ෂුවට පරිජි ඇවතක් නුවූයේය යි වදාළේ එයින් ඒ භික්ෂුවට ප්‍රාණඝාත කර්මය සිදු නො වූ බැවිනි.
එක් භික්ෂුවක් දන්සැලක අසුන් පනවන්නේ මෝල් ගස් දෙකක් කෙලින් කෙළේය. එයින් එකක් අතහැරී ළදරුවකු ගේ හිස උඩට වැටී ඒ දරුවා මළේ ය. එය ගැන සැක ඉපදී ඒ භික්ෂුව බුදුන් වහන්සේට කාරණය සැල කෙළේ ය. එකල්හි බුදුන් වහන්සේ කුමන සිතකින් එසේ කෙළෙහිදැයි විචාරා, මරන්නට නො සිතා කෙළෙමි යි සැලකළ කල්හි “අනාපත්ති භික්ඛු අසංචිච්ච” යනුවෙන් මහණ, මේ උපක්‍ර‍මයෙන් මොහු මරමිය යන සිතත් නැතිව කරන්නාහට ඇවැත් නැත්තේ යයි වදාළ සේක.
එක් භික්ෂුවක් වහළක් සෙවිලි කර බිම බසින්නට තැත් කරද්දී තවත් භික්ෂුවක් ඒ භික්ෂුව වටවා මරනු පිණිස මෙතැනින් බසින්නටය යි කීය. එතැනින් බැසීමේ දී ඒ භික්ෂුව වැටී මළේ ය. බසින තැන කී භික්ෂුවට පසුව එය ගැන සැක ඇති වී ඒ කාරණය බුදුන් වහන්සේට සැල කෙළේ ය. මරණ අදහසින් කරන්නාහට ඇවැත් වේ ය යි බුදුන් වහන්සේ වදාළ සේක.
තවත් භික්ෂුවක් වහළකින් බසින්නා වූ භික්ෂුවක් මරනු කැමැත්තෙන් ඒ භික්ෂුවට මෙතැනින් බසින්න ය යි කීය. එතැනින් බැස්සා වූ භික්ෂුව වැටුණ නුමුත් නො මළේ ය. පසුව සැකයට පත් ඒ භික්ෂුව තමා කළ දෙය බුදුන් වහන්සේට සැල කෙළේ ය. එකල්හි තථාගතයන් වහන්සේ “මහණ, තෝ පාරාජිකාපත්තියට නො පැමිණියෙහිය. ථුල්ලච්චයාපත්තියට පැමිණියෙහිය” යි වදාළ සේක. ඒ භික්ෂුව පාරාජිකාවට නො පැමිණියේ ඔහු ගේ උපක්‍ර‍මයෙන් අනික් භික්ෂුව නො මළ බැවිනි. ථුලැසි ඇවතට පැමිණෙන්නේ උපක්‍ර‍මය කිරීමත් පාපයක් වන නිසා ය.