මත්ස්‍යරාජ චරිතය

අතීතයෙහි කොසොල් රට සැවැත් නුවර ජේතවනාරාමයේ පොකුණ පිහිටි තැන මහ විලක් විය. එහි බොහෝ මත්ස්‍යයෝ විසුහ. බෝසතාණන් වහන්සේ ද මත්ස්‍ය යෝනියෙහි ඉපිද ඒ විලෙහි මසුන්ට රජව විසුහ. එසමයෙහි මහ නියඟයක් විය. බොහෝ වැව් පොකුණු ඇල දොලවල දිය සිඳී ගියේය. ගොවිතැන් පාලු විය. බෝසතාණන් වාසය කරන විල ද සිඳිණ. මත්ස්‍යයෝ මඩ යට සැඟවුණෝ ය. බොහෝ උකුස්සෝ ද, කපුටෝ ද, මඩ පිට හිඳ මඬේ සැඟවී දුබලව වෙසෙන මසුන් ඇද ඇද කන්නට වුහ. මසුන්ට මහා විනාශයක් විය.

බෝසතාණන් වහන්සේ තමන් ගේ පිරිසට වන මහා විනාශය දැක කරුණාවෙන් තෙත් වු ළය ඇත්තාහු “මේ මසුන් ගේ ශෝකය සන්සිඳවන්නට මා හැර අනිකෙක් නැත. කිනම් උපායකින් මොවුන් ගේ දුක සන්සිඳවන්නෙම් දැ”යි සිතන්නාහු. “පෙර බෝසතුන් විසින් පුරුදු කරන ලද්දා වු ද, මා කෙරෙහි ඇත්තා වු ද සත්‍ය ධර්මයේ බලයෙන් සත්‍යක්‍රියා කොට මහවැසි වස්වා, මාගේ නෑ පිරිසට ජීවිත දානය දිය හැකිය; ආහාරයෙන් ජීවත් වන ලෝකයාට මහෝපකාරයක් ද කළ හැකිය”යි සිතා –

“යතෝ සරාමි අත්තානං යතො පත්තොස්මි විඤ්ඤුතං

නාභිජානාමි සංවිච්ච එකපාණම්පි හිංසිතං:

එතෙන සච්චවඡ්ඡේන පප්ජුන්නො අභිවස්සතු :

අභිත්ථනය පඡ්ජුන්න නිධිං කාකස්ස නාසය,

කාකං සොකාය රන්ධෙහි මච්ඡෙ සොකා පමොචය”යි

සත්‍යක්‍රියා කළ සේක. එකෙණෙහි අහස් කුස පුරා මහ වැසි ඇති වී, අහස ගොරවමින් විදුලි කොටමින් කොසොල් රට පුරා මහා වැසි වැස්සේ ය. සැණෙකින් විල දියෙන් පිරී ගියේය. එදා බෝසතාණන් වහන්සේ තිරිසන් අත් බැව්හි සිට ගෙන කළ ඒ සත්‍යක්‍රියාවේ බලය අදත් පවත්නේ ය. එබැවින් චරියා පිටකයෙහි ගාථාවලින් දැක්වෙන මේ පුවත අදත් වැසි වස්වන පිරිතක් සැටියට භාවිත කරති.