මෙසේ පඤ්ච නීවරණයන් වශයෙන් ධම්මානුපස්සනාව දෙශනාකොට වදාරා දැන් පඤ්චස්කන්ධයන් ගේ වශයෙන් ධම්මානුපස්සනාව බෙදා දක්වනු පිණිස “පුනං ච පරං” යන ආදිය වදාළ සේක.
පාලි
පුන ච පරං භික්ඛවෙ භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති, පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු. කථඤ්ච පන භික්ඛවෙ භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති, පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු. ඉධ භික්ඛවෙ භික්ඛු ඉති රූපං, ඉති රූපස්ස සමුදයො, ඉති රූපස්ස අත්ථඞ්ගමො. ඉති වෙදනා, ඉති වෙදනාය සමුදයො, ඉති වෙදනාය අත්ථඞ්ගමො. ඉති සඤ්ඤා, ඉති සඤ්ඤාය සමුදයො, ඉති සඤ්ඤාය අත්ථඞ්ගමො. ඉති සඞ්ඛාරා, ඉති සඞ්ඛාරානං සමුදයො, ඉති සඞ්ඛාරානං අත්ථඞ්ගමො. ඉති විඤ්ඤාණං, ඉති විඤ්ඤාණස්ස සමුදයො, ඉති විඤ්ඤාණස්ස අත්ථඞ්ගමොති.
ඉති අජ්ඣත්තං වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති, බහිද්ධා වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති, අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති. සමුදයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති, වයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති, සමුදයවයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති. අත්ථි ධම්මාති වා පනස්ස සති පච්චුපට්ඨිතා හොති යාවදෙව ඤාණමත්තාය පටිස්සතිමත්තාය අනිස්සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියති . එවම්පි ඛො භික්ඛවෙ භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු.
කෙටි අදහස
මහණෙනි! නැවත ද අනික් මෙනෙහි කිරීම් ක්‍රමයක් කියනු ලැබේ. මහණෙනි! පසක් වූ උපාදානස්කන්ධ ධර්‍ම සංඛ්‍යාත ස්වභාව ධර්මයන් කෙරෙහි යෝගී පුද්ගල තෙම සත්ව පුද්ගල නො වන ස්වභාව ධර්‍ම මාත්‍රය අනුව බලමින් වාසය කරයි. කෙසේ වාසය කරයිද? මහණෙනි! මේ බුදු සසුනෙහි යෝගි තෙම පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයන් කෙරෙහි මතු දැක්වෙන පරිදි දැන ගන්නේ ය.
මෙය වනාහි රූපය යි. රූපය හටගන්නා ප්‍රත්‍යය හා හටගැනීම මෙසේ ය යි ද, රූපය නැති ව යන වේදනාව හටගන්නා ප්‍රත්‍යය හා හට ගැනීම මෙසේ ය යි ද වේදනාව නැතිව යන ප්‍රත්‍යය හා නැති වීම මෙසේ යයි ද, මෙය සංඥාව යි. සංඥාව හටගන්නා ප්‍රත්‍යය හා හට ගැනීම මෙසේ යයි ද සංඥාව නැතිව යන ප්‍රත්‍යය හා නැති වීම මෙසේ ය යි ද, මොවුහු සංඛාරයෝ ය. සංඛාරයන් හටගන්නා ප්‍රත්‍යය හා හට ගැනීම මෙසේ යයි ද, සංඛාරයන් නැතිව යන ප්‍රත්‍යය හා නැති වීම මෙසේ යයි ද, මෙය විඤ්ඤාණයයි විඤ්ඤාණය හටගන්නා ප්‍රත්‍යය හා හට ගැනීම මෙසේ ය යි ද, විඤ්ඤාණය නැතිව යන ප්‍රත්‍යය හා නැති වීම මෙසේ ය යි ද දැන ගන්නේ ය.
“ඉති අජ්ඣත්තං වා” යන ආදියෙහි අදහස ඉහත කී සේයි.
එහි විස්තරය: “ඇසෙනවා දකිනවා” යන ආදිය ස්කන්ධයන්ගේ වශයෙන් මෙනෙහි කිරීමෙන් ස්කන්ධ පඤ්චකය පිරිසිඳ දත හැකි ය. ආයතන හා ධාතු වශයෙන් මෙනෙහි කිරීමෙන් එය ද දත හැකි ය. නාම රූප දේශනාව අනුව මෙනෙහි කළහොත් නාමරූප දෙක පිරිසිඳ දත හැකි ය.