කාශ්‍යප බුදුරජාණන් වහන්සේ පිරිනිවීමෙන් පසු උන් වහන්සේගේ සම්මුඛශ්‍රාවකයන්ගෙන් පැවිද්ද ලැබූ කුලපුත්‍රයෝ තිදෙනෙක් චාරිත්‍රානුකූලව කමටහන් ගෙන ප්‍රත්‍යන්තයෙහි එක් අරණ්‍යයක වෙසෙමින් මහණ දම් පිරූහ. උන් වහන්සේලා අතරින්පතර කාශ්‍යප බුදු රදුන්ගෙන් ස්වර්ණ වෛත්‍යය වැඳීම පිණිස හා දහම් අසනු පිණිස නගරයට ගියහ. පසු කාලයේදී එපමණකට ද අරණ්‍යයෙන් බැහැර වීමට නො කැමැත්තාහු එහි ම අප්‍රමාදව මහණදම් පුරමින් විසූහ. එහෙත් උන් වහන්සේලාගෙන් එක් නමකට ද විශේෂාධිගමයක් නොවීය. විශේෂාධිගමයක් නොලැබූ උන් වහන්සේලා සිතන්නාහු, “පිඬු පිණිස බැහැර යන්නා වූ අපි ජීවිතයෙහි අපේක්ෂාව ඇත්තෝ වෙමු. ජීවිතාශාව ඇතියවුන්ට ලෝකෝත්තර ධර්මයන් ලැබීම දුෂ්කරය. පෘතග්ජන මරණය නපුරුය. අප විසින් ජීවිතයෙහි හා කයෙහි අපේක්ෂාව හැර හිනිමඟක් බැඳ මේ පර්වතයට පෘථග්ජන භාවයෙන් නො බස්නා පරිදි නැග මහණ දම් පිරිය යුතුය”යි සිතා තිදෙනා වහන්සේ කථාකර ගෙන සම සිතින් හිණිමඟක් බැඳ පර්වතයට නැඟ හිණිමඟ පෙරළා දමා ජීවිතාශාව හැර මහණ දම් පුරන්නට පටන් ගත්හ. ඒ තෙනමගෙන් වැඩිමහලු තෙරණුවෝ හේතු සම්පත් ඇත්තාහු එදින ෂඩභිඥා ද ඇතිව අර්හත්ඵලයට පැමිණ වදාළහ. උන් වහන්සේ පසු දින ඍද්ධියෙන් හිමාලයට වැඩම කොට අනවතප්ත විලෙන් මුවසෝදා උතුරුකුරු දිවයිනෙහි පිඬු සිඟා වළදා නැවත ද පිඬු සිඟා ගෙන අනෝතත්තවිලේ දිය හා නාගලතා දැහැටි ද ගෙන ඉතිරි දෙනම වෙත ගොස් “ඇවැත්නි, මාගේ ආනුභාවය බලව්, මේ උතුරුකුරු දිවයිනෙන් ගෙනා පිණ්ඩපාතය ය. මේ අනෝතත්තවිලේ ජලය ය. මේ නාගලතා දැහැටිය. මේවා පරිභෝග කොට ඔබ වහන්සේලා මහණදම් පුරත්වා! මම මෙසේම ඉදිරියටත් ඔබ වහන්සේලාට උපස්ථාන කරමිය”යි කීය. එකල්හි උන් වහන්සේලා “ස්වාමීනි, ඔබ වහන්සේ ශ්‍රමණකෘත්‍යය නිම කර ගෙන සිටින්නහුය. නුඹ වහන්සේ හා කථා කිරීමත් අපට පළිබෝධයක. ඒ නිසා නුඹ වහන්සේ අප වෙත නො එන සේක්වා”යි කීහ. වැඩිමහලු තෙරුන් වහන්සේ නැවත නැවතත් කී නමුත් උන් වහන්සේලා ඒ බොජුන් නො පිළිගත්හ. ඒ දෙනමගෙන් එක් නමක් දෙතුන් දිනකින් අනාගාමී ඵලයට පැමිණ පඤ්චාභිඥා ලැබූයේ ය. උන්වහන්සේ ද එසේ කළහ. ඉතිරි තෙරණුවෝ පෙර සේ ම ඒවා ප්‍රතික්ෂේප කොට මඟඵල ලැබීමට උත්සාහ කරන්නාහු හේතුසම්පත් මඳ බැවින් සත්වන දිනයේ පෘතග්ජන කාලක්‍රියාවෙන් ම කාලක්‍රියා කොට දෙව්ලොව උපන්හ. රහත් වූ තෙරුන් වහන්සේ එදින ම පිරිනිවන් පා වදාළහ. අනාගාමී තෙරුන් වහන්සේ කලුරිය කොට ශුද්ධාවාස බ්‍රහ්මලෝකයෙහි උපන්හ. දෙව්ලොව උපන් තෙරණුවෝ දෙව්ලොවින් දෙව්ලොව උපදමින් සිට අප බුදුරදුන්ගේ කාලයෙහි මිනිස්ලොව ඉපිද සභිය නමින් පිරිවැජියෙක්ව බුදුරදුන් වෙත එළඹ ප්‍රශ්න අසා පැහැදී බුදුසස්නෙහි පැවිදිව අර්හත්ඵලයට පැමිණියහ.
(සුත්තනිපාතට්ඨකථා)
පර්යාප්තිධර්මය ද අන් සියලු වැඩ නවත්වා කිනම් පරිත්‍යාගයක් වුව ද කොට කිනම් වෙහෙසක් වුව ද විඳ අසා දැනගැනීම් වශයෙන් ස්වකීය සන්තානයට පමුණුවා ගැනීම සුදුසුය. එහි ද ඕපනයික ගුණය ඇත්තේය. අතීතයෙහි ඇතැම්හු ධන ජීවිත පරිත්‍යාගයෙන් ද ධර්මය ශ්‍රවණය කළහ. දහම්සොඬ රජතුමා ධර්මශ්‍රවණය සඳහා රජය හා ජීවිතය ද පරිත්‍යාග කෙළේය. ගවරවාළඅංගණ නම් ස්ථානයෙහි අඳුරේ සිට දහම් ඇසූ එක් භික්ෂුවක් නපුරු සර්පයකු විසින් දෂ්ට කරන ලද්දේය. භික්ෂුව කිසිවකුට ඒ බව නො දන්වා සර්පයා අල්වා ථවිකයකලා බැඳ තබා කිසි ප්‍රතිකාරයක් නො කොට එළිවන තුරු දහම් ඇසීය. “දීඝවාපියේ මහාජාතකභාණක තෙරුන් වහන්සේ ගාථා දහසකින් යුත් වෙස්සන්තර ජාතකය දේශනය කෙරෙති”යි අසා තිස්සමහා විහාරවාසී තරුණ භික්ෂුවක් එක් දිනකින් ම නවයොදුන් මඟ ගෙවා පා ගමනින් ම දහම් ඇසීම සඳහා එහි ගියේය. උල්ලභකෝලකණ්ණිකා නම් ස්ථානයෙහි විසූ ස්ත්‍රියක් “දීඝභාණක මහා අභය තෙරණුවෝ ආර්‍ය්‍යවංශ ප්‍රතිපදාව දේශනය කෙරෙති”යි අසා පා ගමනින් ම පස්යොදුන් මඟ ගෙවා ගොස් දවල් කාලයේ ම එහි පැමිණ එතැන් පටන් පසු දින අරුණෝදය දක්වා දහම් ඇසීය. කාළුම්බර නම් ගමෙහි කාන්තාවක් සිතුල්පව් වෙහෙරට බණ අසනු සඳහා ගොස් ගසක් මුල දරුවා නිදිකරවා සිට ගෙන ම බණ ඇසුවා ය. ඇය බලා සිටියදී ම සර්පයකු පැමිණ ඇගේ දරුවා දෂ්ට කර ගියේ ය. ඕ තොමෝ කිසිදු කලබලයක් නො කොට එළිවනතුරු දහම් අසා සෝවාන්ඵලයට පැමිණ සත්‍යක්‍රියාවෙන් පුත්‍රයා ද සුවපත් කර ගත්තාය.
(මේ කථා මනෝරථපූරණියෙන් ගන්නා ලදී)
මේ පර්‍ය්‍යාප්ති ධර්මය කිනම් පරිත්‍යාගයක් වුවද කොට ස්වසන්තානයට පමුණුවා ගැනීමට නොහොත් දැන ගැනීමට සුදුසු වන්නේ එහි පිහිටා සකල ලෞකික ලෝකෝත්තර සම්පත් ලැබිය හැකි බැවිනි. පර්‍ය්‍යාප්තිය ප්‍රතිපත්ති ප්‍රතිවේධ යන ශාසන තුනෙන් ප්‍රතිපත්තිය නැතහොත් ප්‍රතිවේධය නො ලැබිය හැකිය. පර්‍ය්‍යාප්තිය නැතහොත් ප්‍රතිපත්තිය නො පිරිය හැකිය. එබැවින් පර්‍ය්‍යාප්තිය ශාසනයේ මූලය වේ.
මේ දිවයිනට චණ්ඩාලතිස්ස මහාභය පැමිණි කල්හි සක්දෙව්රජු මහපසුරක් නිර්මාණය කර “ඉදිරියට මහත් භයක් හට ගන්නේය, වැසි නො ලැබී යන්නේය, ප්‍රත්‍යය නො ලැබීමෙන් වෙහෙසට පත්වන කල්හි භික්ෂූහු වහන්සේට පර්‍ය්‍යාප්ති ධර්මය රැකගන්නට නො පිළිවන් වන්නේය. එබැවින් ආර්‍ය්‍යයන්වහන්සේලාට පරතෙරට ගොස් දිවි රැකගැනීම සුදුසුය. නුඹ වහන්සේලා මේ මහපසුරට නැඟ පරතෙරට යෙත්වා”යි භික්ෂූන්ට දැන්වීය. පරතෙර යනු සඳහා වෙරළට රැස් වූ භික්ෂූන්ගෙන් සැටනමක් “පරතෙර යාමෙන් අපට කම් නැත, අපි මෙහි ම වෙසෙමින් ත්‍රිපිටකධර්මය රැකගනිමු”යි කථා කරගෙන දකුණු මලය ජනපදයට ගොස් අල කොළ ආදියෙන් දිවි රකිමින් විසූහ. උන්වහන්සේලා ශරීරශක්තිය ඇති කල්හි වාඩිවී ත්‍රිපිටකය සජ්ඣායනා කළහ. වාඩිවී සිටීමට තරම් පණ නැති කල්හි කීපනම බැගින් එකතුව හිස් ළං ළංව සිටිනා පරිදි වැලිගොඩවලට හිස තබා නිදමින් ධර්මය මෙනෙහි කළෝ ය. ඒ ක්‍රමයෙන් උන් වහන්සේලා දෙළොස් වසක් මුළුල්ලෙහි අමතක වන්නට නො දී අටුවා සහිත පිටකත්‍රය රැක ගත්හ. පරතෙර ගිය සත්සියයක් භික්ෂූන් වහන්සේ ද එසේ ම අටුවා සහිත තෙවළාදහම ආරක්ෂා කරගෙන ලක්දිවට ගොඩ බැස කල්ලගාම ජනපදයෙහි මණ්ඩලාරාම විහාරයට වැඩම කළහ. ඒ බැව් ඇසූ ලක්දිව නැවතුණු භික්ෂූන් වහන්සේ සැටනම උන්වහන්සේලා දක්නට මණ්ඩලාරාම විහාරයට ගොස් දෙපක්ෂය එකතුව ත්‍රිපිටකධර්මය සජ්ඣායනය කරමින් පාඩම් ඇති සැටි සසඳා බැලූහ. එකපදයකු දු වෙනස් නොවී දෙපක්ෂය කෙරෙහි ම ත්‍රිපිටක ධර්මය සමව පැවැත්තේය.
ඒ රැස්වීමේදී තෙරුන් වහන්සේලා අතර “ශාසනයේ මුල පර්‍ය්‍යාප්තිය ද නැතහොත් ප්‍රතිපත්තිය ද? යන ප්‍රශ්නය ඇතිවිය. පාංශුකූලික ස්ථවිරවරු ප්‍රතිපත්තිය ශාසනයේ මූලය”යි කීහ. ධර්මකථිකයෝ “පර්‍ය්‍යාප්තිය ශාසනයේ මූලය”යි කීහ. සෙසු තෙරුන් වහන්සේලා “ඔබ වහන්සේලාගේ කීම්මාත්‍රය නො පිළිගත හැකිය. ජිනභාසිත සූත්‍ර දක්වා තමන් තමන්ගේ කීම් ඔප්පු කරන්නය”යි කීහ.
“ඉමෙ ච සුභද්ද භික්ඛු සම්මා විහාරෙය්‍යුං
අසුඤ්ඤො ලොකො අරහන්තෙහි”
යන පාඨය පාංශුකූලික ස්ථවිරවරු ගෙන හැර දැක්වූහ. එකල්හි ධර්මකථිකයෝ-
“යාව තිට්ඨන්ති සුත්තන්තා - විනයො යාව දිප්පති,
තාව දක්ඛින්ති ආලොකං - සුරියෙ අබ්භුට්ඨීතේ යථා.
සුත්තන්තෙසු අසන්තෙසු - පම්මුට්ඨෙ විනයම්භි ච
තමො භවිස්සති ලොකස්ස - සුරියෙ අත්ථංගතෙ යථා.
සුත්තන්තෙ රක්ඛිතෙ සන්තෙ - පටිපත්ති හොති රක්ඛිතා
පටිපත්තියං ඨීතො ධීරො - යොගක්ඛෙමා න ධංසතී”
යන මේ සූත්‍රය දැක්වූහ. එකල්හි පාංශුකූලිකයෝ තුෂ්ණිම්භූත වූහ. ධර්මකථිකයන්ගේ කීම ම මතු වී සිටියේ ය.
(මනෝරථපූරණී)