“කථඤ්ච මහාරාජ, භික්ඛු සීලසම්පන්නො හොති? ඉධ මහාරාජ, භික්ඛු පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති, නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො ලජ්ජි දයාපන්නො සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහරති. ඉදම්පිස්ස හොති සීලස්මිං.”
මහරජ, මහණ කෙසේ නම් සීලසම්පන්න වේ ද? මහරජ, මේ සසුනෙහි පැවිදි වූ මහණ ප්‍රාණඝාතය හැර ප්‍රාණඝාතයෙන් වැළකුණේ වෙයි, සත්ත්වහිංසාව සඳහා පාවිච්චි කරන දඬු මුගුරු හැර, කඩු කිණිසි තුවක්කු ආදි ආයුධ හැර, පව් පිළිකුල් කරන ස්වභාවයෙන් යුක්තව, මෛත්‍රීසහගත සිත් ඇතිව, සකලසත්ත්වයනට ම යහපතක් වීමේ කැමැත්ත ඇතිව වාසය කෙරේ. ප්‍රාණවධයෙන් වෙන්ව සකලසත්ත්වයන්ට ම හිතානුකම්පාවෙන් විසීම නමැති මේ කරුණ ඒ මහණහුගේ ශීලයය.
මෙහි මුලට රජු සඳහන් වන්නේ මේ සාමඤ්ඤඵලසූත්‍ර‍ය අජාසත් රජුට දේශනය කරන ලද්දක් වන නිසාය.
“අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවරතො හොති දින්නදායී දින්නපාටිකංඛී අථෙනෙන සුවිභූතෙන අත්තනා විහරති, ඉදම්පිස්ස හොති සීලස්මිං.”
ඒ මහණ හිමියන් විසින් නුදුන් දෙය සොරසිතින් ගැනීම හැර අදින්නාදානයෙන් වැළකුණේ වෙයි. හිමියන් විසින් දුන් දෙයක් පමණක් ගන්නේ, දුන් දෙය පමණක් ගැනීමේ කැමැත්ත ඇත්තේ, සොර නො වූ පිරිසිදු වූ සිතින් වාසය කෙරේ. එසේ අදින්නාදානයෙන් වැළකී විසීම ඒ මහණහුගේ ශිලය ය.
“අබ්‍ර‍හ්මචරියං පහාය බ්‍ර‍හ්මචාරී හොති, ආරාචාරී විරතො මෙථුනා ගාමධම්මා ඉදම්පිස්ස හොති සීලස්මිං.”
ඒ මහණ අබ්‍ර‍හ්මචර්‍ය්‍යාසංඛ්‍යාත ලාමක හැසිරීම හැර ශ්‍රේෂ්ඨ චර්‍ය්‍යා ඇත්තේ වේ. අබ්‍ර‍හ්මචර්‍ය්‍යාවෙන් දුරු වූයේ ගාමධම්ම නම් වූ රාගයෙන් තෙත් වූ දෙදෙනකු අතර පවත්නා ලාමක හැසිරීමෙන් වැළකුණේ වෙයි. එසේ ඒ ලාමක හැසිරීමෙන් වැළකීම ඒ මහණහුගේ ශීලයය.
“මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවරතො හොති, සච්චවාදී සච්චසන්ධො ථෙතො පච්චයිතො අවිසංවාදකො ලොකස්ස. ඉදම්පිස්ස හොති සීලස්මිං.”
ඒ මහණ බොරු කීම හැර බොරු කීමෙන් වැළකුණේ වේ. ඇත්ත කියන්නේ, සත්‍යයයෙන් සත්‍යය ගළපන්නේ, ස්ථිරකථා ඇත්තේ, විශ්වාස කළ හැකි කථා ඇත්තේ, ලෝකය නො රවටන්නේ වෙයි. මේ මුසාවාදයෙන් වැළකීම ද ඒ මහණහුගේ ශීලය ය.
“පිසුණං වාචං පහාය පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො හොති. ඉතො සුත්වා න අමුත්‍ර අක්ඛාතා ඉමෙසං භෙදාය, අමුත්‍ර වා සුත්වා න ඉමෙසං අක්ඛාතා අමූසං භෙදයා. ඉති භින්නානං වා සන්ධාතා සහිතානං වා අනුප්පදාතා සමග්ගාරමො සමග්ගරතො සමග්ගනන්දී සමග්ගකරණං වාචං භාසිතා හොති. ඉදම්පිස්ස හොති සීලස්මිං.”
කේලාම් කීම හැර කේලාම් කීමෙන් වැළකුණේ වෙයි. මෙතැනින් අසා මොවුන් හා බිඳවනු පිණිස එතැන නො කියන්නේ වෙයි. එතැනින් අසා ඔවුන් හා බිඳවීම පිණිස මොවුන්ට නො කියන්නේ වෙය, මෙසේ බිඳෙනවුන් සමගි කරන්නේ වෙයි, සමගි වූවන්ගේ සමගියට අනුබල දෙන්නේ වෙයි. සමගි වූවන් අතර වාසයට කැමති වන්නේ වෙයි. සමගි වූවන් හැර යන්නට නො කැමති වන්නේ වෙයි. සමගිය ඇති කරන කථා කියන්නේ වේ. කේලාම් කීමෙන් වැළකීම ඒ මහණහුගේ ශීලයය.
“ඵරුසං වාචං පහාය ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො හොති. යා සං වාචා නෙලා කණ්ණසුඛා පෙමනීයා හදයංගමා පොරී බහුජනකන්තා බහුජන මනාපා තථාරූපං වාචං භාසිතා හොති. ඉදම්පිස්ස හොති සීලස්මිං.”
පරුෂවචන හැර පරුෂවචනයෙන් වැළකුණේ වෙයි. යම් වදනක් දෝෂ නැත්තේ ද කනට සැප වේ ද ප්‍රේමනීය ද සිතට වදින්නේ ද නාගරිකයන්ගේ කථාව වේ ද බොහෝ දෙනාට යහපත් වේ ද බොහෝ දෙනාට ප්‍රිය වේ ද එබඳු වදන් කියන්නේ වේ ද මෙය ද ඒ මහණහුගේ ශීලය වේ.
“සම්ඵප්පලාපං පහාය සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො හොති. කාලවාදී භූතවාදී අත්ථවාදී ධම්මවාදී විනයවාදී නිධානවතිං වාචං භාසිතා හොති ඉදම්පිස්ස හොති සීලස්මිං.”
සම්පප්‍ර‍ලාප හැර සම්පප්රලාපයෙන් වැළකුණේ වෙයි. කාලයට සුදුසු කථා කරන්නේ සත්‍ය වූ කථා කරන්නේ අර්ථයක් ඇති කථා කරන්නේ ධර්මකථා කරන්නේ විනය කථා කරන්නේ සිතෙහි තබා ගැනීමට සුදුසු කථා කරන්නේ වෙයි. මේ සම්පප්රලාපයෙන් වැළකී යහපත් කථා කිරීම ඒ භික්ෂුවගේ ශීලය ය.
“බීජගාමභූතගාමසතමාරම්භා පටිවිරතො හොති එකභත්තිකො හොති රත්තූපරතො. පටිවිරතො විකාලභෝජනා, නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනා පටිවිරතො හොති, මාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානා පටිවිරතො හොති. උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතො හොති, (උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතො හොති) ජාතරූපරජපටිග්ගහණා පටිවිරහො හොති, ආමකධඤ්ඤපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. ආමකමංසපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. ඉදම්පිස්ස හොති සීලස්මිං.”
පඤ්චවිධ බීජයන් හා ඒවායින් හටගත් අමු ගස්වැල් තණ සිඳීමෙන් බිඳීමෙන් වැළකුණේ වෙයි, එක් බතක් වළඳන්නේ රාත්‍රිභෝජනයෙන් වැළකුණේ විකාල භෝජනයෙන් වැළකුණේ වෙයි. නැටුම් ගැයුම් වැයුම් යන මේවා කිරීමෙන් කරවීමෙන් හා කෙලෙස්වලට හේතුවන කුශලයට පටහැණි දෑ බැලීමෙන් ද වැළකුණේ වෙයි. මල් පැළඳීම සුවඳින් හා විලවුනෙන් මුහුණේ අඩු තැන් පිරවීම පැහැය ගැන්වීම යන මේවායින් වැළකුණේ වෙයි, උච්චාසයන මහාසයන පරිභෝගයෙන් වැළකුණේ වෙයි, රන් රිදී මසු කහවණු පිළිගැනීමෙන් වැළකුණේ වෙයි, අමු ධාන්‍ය පිළිගැනීමෙන් වැළකුණේ වෙයි, අමුමස් පිළිගැනීමෙන් වැළකුණේ වෙයි.
(“එකභත්තිකො රත්තූපරතො විකාලභොජනා පටිවිරතො” යන මෙහි අදහස මෙසේ දත යුතුය. උදයබතය සවස්බතය කියා බත් දෙකකි. අරුණෝදයේ පටන් හිර මුදුන්වීම තෙක් පෙරවරු කාලයේ වළඳනා බත උදයබතය. ඉර මුදුන් වීමෙහි පටන් පසුදින අරුණෝදය තෙක් කාලය තුළ වළඳනා බත සවස්බතය. ඒ දෙකට පාතරාස සායමාස යන නම් කියනු ලැබේ. උදයබත එක් බතෙකි, සවස්බත එක් බතෙකි. ඒ බත් දෙකින් පෙරවරු කාලයේ බත පමණක් වළඳන්නේ ඒකභත්තික නම් වේ. පෙරවරු කාලයේ විසිතිස්වරක් වැළඳුව ද එය උදය බත නමැති එකබත ම බැවින් විකාලයේ නො වළඳන පෙරවරුකාලයේ පමණක් වළඳන භික්ෂුව ඒකභත්තික නම් වේ. “රත්තූපරතො” යනුවෙන් කියැවෙන්නේ රාත්‍රිභෝජනයෙන් වැළකීමය. “විකාලභෝජනා පටිවිරතො” යනුවෙන් කියැවෙන්නේ මධ්‍යාහ්නයේ පටන් අරුණෝදය දක්වා කාලය වූ විකාලයේ වැළඳීමෙන් වැළකීමය.)
“ඉත්ථිකුමාරිකපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති, දාසිදාසපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති, අජෙලකපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති, කුක්කුට සූකරපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති, හත්ථිගවාස්ස වළවා පටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති, ඛෙත්තවත්ථු පටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති, දූතෙය්‍ය පහිණගමනානුයොගා පටිවිරතො හොති, ඉදම්පිස්ස හොති සීලස්මිං.”
ගැහැනුන් හා කුමාරියන් පිළිගැනීමෙන් වැළකුණේ වෙයි, දාසිදාසයන් පිළිගැනීමෙන් වැළකුණේ වෙයි, එළුවන් තිරළුවන් පිළිගැනීමෙන් වැළකුණේ වෙයි. කුකුළන් හූරන් පිළිගැනීමෙන් වැළකුණේ වෙයි, ඇතුන් ගවයන් වෙළඹුන් පිළිගැනීමෙන් වැළකුණේ වෙයි, කෙත්වතු පිළිගැනීමෙන් වැළකුණේ වෙයි, ගිහියන්ගේ ලියුම් හෝ පණිවිඩ ගෙන ඒ ඒ තැන යාම වූ දූත ක්‍රියාවෙන් හා ගිහියන්ගේ වැඩපණිවිඩ සඳහා ගෙයින් ගෙට යාමෙන් ද වැළකුණේ වෙයි. මෙය ද ඔහුගේ ශීලය ය.
“කයවික්කයා පටිවිරතො හොති, තුලාකූටකංසකූටමාණකූටා පටිවිරතො හොති, උක්කොටනවඤ්චනනිකතිසාචියොගා පටිවිරතො හොති, ඡෙදනවධබන්ධන-විපරාමොසආලොපසහසාකාරා පටිවිරතොහොති. ඉදම්පිස්ස හොති සීලස්මිං.”
චූළ සීලං
බඩු මිලයට ගැනීමෙන් හා විකිණීමෙන් වැළකුණේ වෙයි. තුලාකූට කංසකූට මානකූට යන ක්‍ර‍ම වලින් අන්සතු වස්තුව රවටා ගැනීමෙන් වැළකුණේ වෙයි, උක්කෝටන වඤ්චන නිකති යන ක්‍ර‍මවලින් අනුන් රැවටීමෙන් වැළකුණේ වෙයි. කැපීමය, මැරීමය, බැඳීමය, සැඟවී සිට අන්සතු වස්තුව පැහැර ගැනීමය, ගම් නියම්ගම් පැහැරීමය, කඩු ආදිය දක්වා බිය ගන්වා වස්තුව පැහැර ගැනීමය යන මේවායින් වැළකුණේ වෙයි. මේවායින් වැළකීම ද ඒ මහණහුගේ ශීලය ය.
මේ චූළ සීලයයි.
මෙහි “තුලාකූට” යනු හොර තරාදි හොරපඩි සාදාගෙන, ගැනීමේදී බඩු වැඩියෙන් ගෙන මුදල් අඩුවෙන් දීමය. “කංසකූට” යනු රන්බඳුන් හා එවැනි ලොහොබඳුන් කීපයක් ද එකට තබාගෙන රන්බඳුන උරගා පෙන්වා සියල්ල ම රන්බඳුනේ මිලයට දී මුදල් ගැනීමය. “මානකූට” යනු අඩු වැඩි කොට සොරට මැන දීමෙන් ගැනීමෙන් වඤ්චා කිරීම ය. එසේ වඤ්චා කරන්නෝ මනින භාජනයේ පතුලේ කුඩා සිදුරක් සාදා, ගන්නා කල්හි එය තමාගේ භාජනයට උඩින් අල්ලා ඒ සිදුරෙන් තමාගේ භාජනයට ගන්නා දෙයින් එක්තරා ප්‍ර‍මාණයක් වෑස්සෙන පරිදි මනින තෙල් ආදිය සෙමින් වත් කර ගනිති. දෙන කල්හි ඒ සිදුර ඇඟිලි අගින් වසා ගෙන මැන දෙති. වී සහල් ආදිය මැනීමේදී ද ගැනීමේදී හැකි තාක් මුදුන උස්කොට මැන ගනිති. දීමෙහිදී ඉක්මනින් සහල් ආදිය භාජනයට ලා මුදුන කඩා දෙති. “උක්කොටන” යනු අහිමියන්ට යම්කිසිවක් හිමි කර දීම සඳහා අල්ලස් ගැනීම ය. “වඤ්චන” යනු නොයෙක් උපායෙන් වඤ්චා කිරීම ය. බොරු බෙහෙත් දීම, බොරු යන්ත්‍ර මන්ත්‍ර කිරීම, බොරු ශාස්ත්‍ර කීම යනාදියෙන් මුදල් වඤ්චා කර ගැනීම ය. “නිකති” යනු නොයෙක් ක්‍ර‍මවලින් රිදී නො වන දෙය රිදී ලෙස, රන් නො වන දෙය රන් ලෙස, මැණික් නො වන දෙය මැණික් ලෙස දීම් ආදියෙන් වඤ්චා කිරීමය. සමාන දෙයකින් වඤ්චා කිරීම ය.